W kilku wcześniejszych pracach wykazywano związek pomiędzy kliniczną aktywnością RZS a zmniejszoną obwodową wrażliwością na insulinę. W patomechanizmie insulinooporności (IR) istotną rolę ogrywa szereg cytokin prozapalnych, adipocytokin, czynników transkrypcyjnych, cząsteczek receptorowych, a także białek ostrej fazy. W przypadkach IR stwierdza się zarówno upośledzone działanie insuliny na obwodzie, jak i jej zmniejszone wydzielanie. Celem poniższej pracy była ocena czynności wydzielniczej komórek beta u chorych z RZS i jej potencjalnego związku z IR obserwowaną w tej grupie chorych.

Do badania włączono 200 uczestników, w tym 101 chorych z RZS i 99 stanowiących grupę kontrolną. U pacjentów rozpoznano RZS wg kryteriów ACR/EULAR z 2010 roku, a choroba przed włączeniem do badania trwała co najmniej jeden rok. W badaniu mogli uczestniczyć pacjenci stosujący prednizon w dawce ≤ 12 mg/d. Natomiast do kryteriów wyłączających należały: stosowanie inhibitorów TNF, przebyty zawał serca, dławica, udar, eGFR < 60 ml/min/1,73m², choroba nowotworowa lub inne przewlekłe schorzenia.

Uczestnicy wypełnili kwestionariusz dotyczący czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz stosowanych leków. Przeprowadzono dokładne badanie przedmiotowe z wykonaniem pomiarów antropometrycznych. Dodatkowo, u chorych z RZS oceniono stopień aktywności choroby (skala DAS28) oraz stopień niepełnosprawności (kwestionariusz HAQ). Zespół metaboliczny definiowano wg kryteriów ATP III. Insulinooporność oznaczono przy pomocy metody HOMA2.

Średnia wieku w grupie chorych z RZS wynosiła 55,2 ± 10 lat, a w grupie kontrolnej 55,1 ± 10,6 lat (p = 0,9). U chorych stwierdzono umiarkowaną aktywność RZS (DAS28 – 3,99 ± 1,41). 54,5% z nich stosowało prednizon (średnia dawka 6,2 ± 2,5 mg/d w ciągu ostatniego roku). Nie stwierdzono istotnych różnic pod względem BMI, obwodu talii, występowania nadciśnienia tętniczego czy też zespołu metabolicznego pomiędzy chorymi z RZS a grupą kontrolną. Z kolei w kohorcie pacjentów z RZS u chorych stosujących sterydy zaobserwowano wyższy odsetek występowania czynnika reumatoidalnego (78% vs 38%), natomiast nie stwierdzono różnic pod względem czasu trwania choroby, stopnia jej aktywności, wieku czy też BMI.

U chorych z RZS wykazano wyższy wskaźnik insulinooporności HOMA-IR (0,4, 95% CI 0,2 – 0,59, p = 0,00) oraz podwyższony parametr oceniający czynność komórek beta – HOMA%B (22%, 95% CI 5 – 39, p = 0,01) w porównaniu z grupą kontrolną. Co ciekawe, w populacji chorych z RZS nie stosujących sterydów stwierdzono istotnie wyższy odsetek insulinooporności (0,14, 95% CI 0,05 – 0,24, p = 0,00) w porównaniu z grupą kontrolną. Analogiczne wyniki uzyskano odnośnie czynności komórek beta z podwyższonym wskaźnikiem HOMA%B (11%, 95% CI 2 – 19, p = 0,02).

W analizie regresji nie stwierdzono żadnej korelacji pomiędzy stopniem insulinooporności a czasem trwania choroby, obecnością RF, wartością OB, wynikiem skali DAS28 czy też kwestionariusza HAQ, dawką stosowanego prednizonu czy też przyjmowaniem LMPCh. Stwierdzono jedynie odwrotną zależność pomiędzy stężeniem CRP a stopniem insulinooporności (p = 0,05). Jednakże gdy uwzględniono klasyczne czynniki ryzyka IR zależność ta nie była już dłużej istotna statystycznie.

W obu grupach (RZS i grupa kontrolna) wyższa wartość BMI, większy obwód talii, nadciśnienie, płeć męska były generalnie związane z wyższym stopniem insulinooporności. Jednakże wpływ BMI u chorych z RZS był bardziej wyraźny niż w grupie kontrolnej. Z kolei obwód talii był istotniejszym czynnikiem w grupie kontrolnej niż u chorych z RZS.

Stężenie insuliny, jak również i peptydu C, było wyższe w podgrupie chorych z RZS nie stosujących sterydów. Jednakże z drugiej strony nie stwierdzono korelacji pomiędzy stężeniem insuliny i peptydu C a dawką prednizonu przyjmowaną w ciągu ostatnich trzech miesięcy w drugiej podgrupie pacjentów. Upośledzony proces syntezy insuliny u chorych z RZS wykryto poprzez stwierdzenie podwyższonego stężenia split proinsuliny. Stosunek jej stężenia do stężenia peptydu C był wyższy u chorych z RZS stosujących sterydy i różnica ta była niemal istotna statystycznie w porównaniu z chorymi z RZS nie leczonymi sterydami i grupą kontrolną (p = 0,08).

W powyższym badaniu wykazano, że czynność komórek beta jest upośledzona u chorych z RZS. Wydaje się, że mechanizmy leżące u podstawy tego stanu, przynajmniej w części, są odmienne od tych prowadzących do insulinooporności w wypadku cukrzycy czy też otyłości.