Leki biologiczne, jak np. infliksymab, adalimumab i etanercept, są skuteczne w terapii RZS, spondyloartropatii (SpA), łuszczycy oraz zapalnych chorób jelit (IBD), tj. choroby Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. U części pacjentów po upływie pewnego czasu terapia przestaje być efektywna. W niedawnych badaniach wykazano, że może to być związane z immunogennością leków. Poniższy przegląd systematyczny oraz metaanalizę przygotowano w celu oceny wpływu tworzenia się przeciwciał przeciwko lekowi (ang. anti-drug antibody, ADA) na skuteczność prowadzonej terapii oraz wpływu stosowania immunosupresji na wykrywanie ADA.

W celu identyfikacji publikacji przeszukano następujące bazy danych (uwzględniono artykuły opublikowane do 19 sierpnia 2012): PubMed, EMBASE oraz Cochrane Library. Z każdego badania starano się uzyskać następujące dane: (1) dane demograficzne: wiek, płeć, (2) dane kliniczne: kryteria diagnostyczne, aktywność choroby, (3) dane dotyczące leczenia: stosowanie inhibitorów TNF, czas trwania, dawkowanie, schemat, droga podania, leki immunosupresyjne; (4) odsetek odpowiedzi terapeutycznej, miano ADA; (5) typ badania, okres obserwacji, autor, rok.

Do ostatecznej analizy wpływu ADA na skuteczność terapii wybrano 865 chorych (540 z RZS, 132 z SpA, 58 z łuszczycą oraz 130 z IBD) z 12 prospektywnych badań obserwacyjnych. Dodatkowo 5 badań opisano jakościowo.

Ogólnie, w wypadku stwierdzenia obecności ADA, odsetek odpowiedzi na lek uległy zmniejszeniu o 68% (RR = 0,32, 95% CI 0,22 – 0,48). Jednakże stwierdzono istotną heterogenność między badaniami (I² = 45,5%, p = 0,037). Pomimo, że w jednoczynnikowej analizie regresji nie wykazano, aby odsetek stosowania leków immunosupresyjnych był istotnym czynnikiem modyfikującym wpływ ADA na odpowiedź na leczenie, to bliższa analiza w podgrupach wykazała, że wśród badań, w których odsetek ten wynosił < 67%, wykrycie ADA wiązało się ze zmniejszeniem odsetka odpowiedzi na leczenie o 78% (RR = 0,22, 95% CI 0,12 – 0,39), natomiast w badaniach, w których ten odsetek wynosił ≥ 67%, zmniejszenie odpowiedzi na leczenie wynosiło 59% (RR = 0,41, 95% CI 0,27 – 0,62).

W jednoczynnikowej analizie regresji istotnym czynnikiem modyfikującym wpływ ADA na odpowiedź na leczenie było stosowanie metotreksatu. Wykazano, że w badaniach, w których odsetek podawania metotreksatu wynosił < 74%, obecność ADA wiązała się ze zmniejszeniem odpowiedzi na leczenie o 77% (RR = 0,23, 95% CI 0,15 – 0,36), natomiast gdy odsetek ten wynosił ≥ 74%, to wykrycie ADA powodowało 68% zmniejszenie skuteczności terapii (RR 0,32, 95% CI 0,22 – 0,48).

Dodatkowo, istotnymi czynnikami modyfikującymi były także: rozpoznanie RZS (vs inne jednostki chorobowe) oraz stosowanie początkowo wysokich dawek leków biologicznych. Z kolei zwiększanie dawek inhibitorów TNF w trakcie terapii nie miało istotnego znaczenia.

Następnie dokonano analizy jakościowej wpływu stosowania immunosupresji na możliwość wykrycia ADA w grupie 936 chorych (376 z RZS, 94 z SpA, 29 z łuszczycą oraz 437 z IBD) pochodzących z 12 badań. Metotreksat (7,5 – 25 mg/tydzień) był głównym lekiem immunosupresyjnym stosowanym w terapii RZS, natomiast azatiopryna (2 – 2,5 mg/kg/dzień) lub 6-merkaptopuryna (1 – 1,25 mg/kg/dzień) były najczęściej stosowanymi lekami immunosupresyjnymi u chorych z IBD. Stosowanie tej grupy leków wiązało się ze zmniejszeniem odsetka chorych, u których wykryto obecność ADA o około 41% (RR = 0,59, 95% CI 0,5 – 0,7). Niemniej jednak wynik zależał od zastosowanego testu diagnostycznego. W wypadku wykorzystania testu radioimmunologicznego RIA – 64% (RR = 0,36, 95% CI 0,23 – 0,55), a w wypadku testu immunoenzymatycznego ELISA – 37% (RR = 0,63, 95% CI 0,42 – 0,67).

Jest to pierwszy przegląd systematyczny i metaanaliza charakteryzująca problem immunogenności inhibitorów TNF. Wykazano w niej, że obecność ADA zmniejsza skuteczność terapii, a stosowanie leków immunosupresyjnych ogranicza proces powstawania ADA. Jest coraz więcej danych świadczących o tym, że monitorowanie immunogenności może pomóc w lepszym poznaniu klinicznej heterogeniczności chorych i może stanowić obiecujące narzędzie umożliwiające optymalizację i personalizację terapii lekami biologicznymi.