Choroby zapalne, a w szczególności RZS, uważane są za niezależne czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy. Markery obrotu kostnego stanowią pewien miernik złożonej zależności pomiędzy układem kostnym a procesami zapalnymi, a także miernik aktywności choroby, utraty masy kostnej oraz uszkodzenia stawów. Wśród nich można wyróżnić markery kościotworzenia: osteokalcyna (OC), frakcja kostna fosfatazy zasadowej (BALP) oraz C-końcowy i N-końcowy propeptyd kolagenu typu I (PICP i PINP) oraz markery resorpcji: izoenzym 5b winianoopornej fosfatazy kwaśnej (TRACP-5b), pirydynolina (PYD), dezoksypirydynolina (DPD), N-końcowy i C-końcowy usieciowany telopeptyd łańcucha alfa kolagenu typu I (NTX i CTX). Dodatkowo dostępny jest także C-końcowy telopeptyd kolagenu typu I (ICTP).

Celem poniższej pracy było potwierdzenie istnienia zależności pomiędzy markerami obrotu kostnego a aktywnością choroby w wypadku zapalnych chorób reumatycznych. Dokonano systematycznego przeglądu literatury. Wyszukiwano artykułów opublikowanych pomiędzy styczniem 1988 a styczniem 2009 roku i dostępnych w bazach Medline i MeSH. Celem przeglądu było znalezienie odpowiedzi na sześć pytań dotyczących:

• zmian stężenia markerów obrotu kostnego u chorych z RZS i ZZSK nie poddanych leczeniu,
• zmian stężenia markerów obrotu kostnego w trakcie stosowania terapii,
• istnienia związku pomiędzy markerami obrotu kostnego a gęstością mineralną kości (BMD),
• zmian stężenia markerów kostnych w trakcie leczenia osteoporozy u pacjentów z zapalnymi chorobami reumatycznymi,
• istnienia związku pomiędzy stężeniem markerów obrotu kostnego a kliniczną lub biologiczną aktywnością procesu zapalnego oraz
• istnienia związku pomiędzy stężeniem markerów obrotu kostnego a zmianami strukturalnymi stawów.

Z analizy wykluczono prace przeglądowe. Ostatecznie wybrano 24 artykuły dotyczące reumatoidalnego zapalenia stawów oraz 15 artykułów dotyczących ZZSK. Jednakże interpretacja wyników poniższej pracy jest ograniczona, gdyż nie dokonywano analizy statystycznej ani metaanalizy z uwagi na małą liczbę chorych w większości badań, małą liczbę prac, dużą heterogenność badanych populacji pod względem wieku, stosowania sterydów, bisfosfonianów, jak i LMPCh.

Na podstawie analizy markerów obrotu kostnego w wypadku RZS stwierdzono zmniejszenie procesów kościotworzenia i wzrost procesów resorpcji. Markery te często korelowały z wysoką aktywnością choroby i wzrostem biologicznych markerów stanu zapalnego. Leczenie biologiczne korzystnie wpływało na obrót kostny, co potwierdza istotną rolę cytokin prozapalnych (TNF, IL-1, IL-6) w patogenezie osteoporozy i niskiej BMD w populacji chorych z RZS. Obecnie dobrze znany jest fakt, że pacjenci z RZS mają większe ryzyko niskiej gęstości mineralnej kości i tym samym złamań.

Poruszono także kwestię wpływu markerów obrotu kostnego na ocenę progresji zmian strukturalnych stawów. W jednym badaniu wykazano, że jeśli stężenie ICTP wynosi > 4,6 ng/ml i obecny jest RF to dodatnia wartość predykcyjna (PPV) progresji zmian strukturalnych w ciągu 3 lat wynosi 65%. Co ważne, sama wartość ICTP nie była predykcyjna w tym badaniu. W innej pracy wykazano, że stosunek OPG/RANKL może cechować się PPV rzędu 69%. Jednakże należy ostrożnie odnosić się do powyższych ustaleń, gdyż w codziennej praktyce wyjściowo w 75% przypadków RZS stwierdza się obecność RF, a w 44% - zmiany nadżerkowe.

U chorych z RZS stwierdzono niższe stężenie OC w surowicy oraz wyższe stężenie markerów takich, jak ICTP, uNTX, ale już nie sCTX-I, w porównaniu do osób zdrowych. Wzrost stężenia markerów resorpcji korelował z liczbą bolesnych i obrzękniętych stawów, jak i innymi parametrami stanu zapalnego. Stosowanie metotreksatu oraz inhibitorów TNF wiązało się ze zmniejszeniem stężenia markerów resorpcji i z wzrostem BMD. Podobnie, stosowanie bisfosfonianów lub denosumabu u chorych z RZS wiązało się ze zmniejszeniem stężenia markerów resorpcji kostnej i wzrostem BMD.

Natomiast w wypadku ZZSK nie stwierdzono istotnych różnic odnośnie markerów obrotu kostnego w porównaniu z grupą kontrolną. W niektórych badaniach stwierdzono wyższe stężenie markerów resorpcji, jednakże nie korelowało ono z BMD. Nie stwierdzono także korelacji pomiędzy markerami obrotu kostnego a aktywnością choroby (BASDAI), jednakże w niektórych badaniach stwierdzono istnienie zależności pomiędzy markerami stanu zapalnego. Analogicznie, wykorzystanie markerów obrotu kostnego nie wiązało się z możliwością przewidzenia progresji zmiany strukturalnych, jednakże wczesne zmiany stężenia sCTX-I stanowiły dobry marker predykcyjny odpowiedzi na leczenie infliksymabem.

Markery obrotu kostnego pomocne są w poznaniu patofizjologicznych mechanizmów, ale obecnie brak jest wystarczających danych świadczących o wyższości markerów obrotu kostnego nad innymi markerami, jak np. CRP. Obecnie markery obrotu kostnego wydają się nie budzić dużego zainteresowania biorąc pod uwagę podejmowanie decyzji terapeutycznych u chorych z RZS i ZZSK.