Inhibitory TNF stosowane są w terapii wielu chorób autoimmunologicznych, jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), spondyloartropatie (SpA), choroba Crohna, łuszczyca czy też młodzieńcze zapalenie stawów. Istotną kwestią związaną ze stosowaniem powyższej grupy leków jest reaktywacja utajonego zakażenia prątkami gruźlicy (ang. latent tuberculosis infection, LTBI). Dlatego też u wszystkich chorych przed włączeniem inhibitorów TNF zaleca się wykonanie badań przesiewowych w kierunku gruźlicy.

Zalecenia odnośnie wykrywania LTBI różnią się w zależności od kraju, jednakże w większości oparte są na wykonaniu próby tuberkulinowej, która ma wiele wad. Wcześniejsze szczepienie BCG czy też ekspozycja na inne mykobakterie znajdujące się w środowisku może wiązać się z wynikami fałszywie dodatnimi. Natomiast u osób stosujących leki immunosupresyjne wynik może być fałszywie ujemny. Testy oceniające uwalnianie IFN γ ex vivo (ang. interferon γ release assays, IGRA) przez limfocyty T stymulowane swoistymi antygenami (QuantiFERON TB Gold, T-SPOT.TB) wydają się bardziej dokładne niż próba tuberkulinowa w diagnostyce aktywnego zakażenia prątkami gruźlicy, niedawnego pierwotnego zakażenia czy też LTBI w ogólnej populacji.

Celem tego prospektywnego wieloośrodkowego badania była ocena wpływu zastąpienia próby tuberkulinowej testami IGRA na rozpoznawanie LTBI oraz podejmowanie decyzji odnośnie leczenia chorych. Do badania włączono pacjentów z RZS, SpA i chorobą Crohna mających wskazania do wdrożenia terapii biologicznej i leczonych w 14 oddziałach reumatologicznych i 5 oddziałach gastroenterologicznych w 15 wysokospecjalistycznych szpitalach. Chorzy byli obserwowani przez 1 rok. Rejestrowano stosowane antybiotyki, działania niepożądane oraz ewentualne przypadki gruźlicy. Przed wdrożeniem leczenia inhibitorami TNF u chorych wykonywano próbę tuberkulinową, a także pobierano krew na testy QuantiFERON TB Gold oraz T-SPOT.TB. Głównym celem badania było oszacowanie odsetka chorych, u których decyzja odnośnie zastosowania profilaktyki przeciwgruźliczej uległaby zmianie.

Do badania włączono 429 chorych z 15 szpitali, którzy wcześniej nie otrzymywali leczenia biologicznego. Wyniki trzech testów (próba tuberkulinowa oraz 2 testy IGRA) uzyskano u 392 chorych (91,4%). Łącznie u 57 chorych (14,5%) postawiono rozpoznanie LTBI niezależnie od wyniku próby tuberkulinowej, jak i wyników testów IGRA (na podstawie wcześniejszej ekspozycji na prątki lub nieprawidłowego wyniku RTG klatki piersiowej).

Dodatni wynik próby tuberkulinowej stwierdzono u 35,3% chorych, podczas gdy dodatnie wyniki testów IGRA obserwowano u 16,8% pacjentów (p < 0,0001). Liczba chorych z niezgodnymi wynikami była wysoka: 122 (31,1%, 95% CI 26,6% - 36%) dla wszystkich niezgodnych wyników, w tym 97 (80%) z dodatnim wynikiem próby tuberkulinowej i ujemnym wynikiem testu IGRA oraz 25 (20%) z ujemnym wynikiem próby tuberkulinowej i dodatnim wynikiem testu IGRA. Gdy uwzględniono tylko test QuantiFERON różnica była jeszcze większa: 9,9% w wypadku dodatniego wyniku testu QuantiFERON vs 35,2% w wypadku dodatniej próby tuberkulinowej.

Częstość dodatnich wyników testów IGRA była taka sama niezależnie czy chorzy przyjmowali sterydy lub inne leki immunosupresyjne (LMPCh lub azatiopryna) – odpowiednio, 18,6% vs 17,1%. Odwrotnie, wynik próby tuberkulinowej był rzadziej dodatni u chorych stosujących sterydy lub inne leki immunosupresyjne, odpowiednio 31,2% vs 41,1%. Natomiast biorąc pod uwagę grupę 57 chorych z rozpoznanym LTBI na podstawie wywiadu lub RTG klatki piersiowej czułość próby tuberkulinowej i testów IGRA była równie niska, jednakże swoistość testów IGRA była wyższa.

Odsetek zgodności pomiędzy dwoma testami IGRA wynosił 91% (95% CI 88 – 94) ze współczynnikiem κ wynoszącym 0,61 (95% CI 0,49 – 0,73).

Gdy oprócz dodatniego wywiadu lub RTG klatki piersiowej uwzględniono dodatni wynik próby tuberkulinowej (próg odcięcia 5 mm) to u 177 chorych (45,2%) stwierdzono LTBI. Natomiast gdy wynik próby tuberkulinowej zastąpiono testem IGRA to rozpoznanie LTBI postawiono u 107 pacjentów (27,3%) – p < 0,0001. Z kolei, gdy uwzględniano tylko wynik testu QuantiFERON rozpoznanie LTBI postawiono u 84 chorych (21,4%, p < 0,0001).

Czynnikami związanymi z dodatnim wynikiem testu QuantiFERON były: rozpoznanie LTBI tylko na podstawie wywiadu lub badania radiologicznego klatki piersiowej, urodzenie się w strefie endemicznej, brak szczepienia BCG oraz wiek. Natomiast czynniki ryzyka dodatniego testu T-SPOT.TB lub próby tuberkulinowej to RZS lub SpA (w porównaniu z chorobą Crohna), urodzenie się w strefie endemicznej, jak i wiek.

Powyższe wyniki dowodzą, że zastosowanie testów IGRA (zamiast próby tuberkulinowej) wiąże się z mniejszą rozpoznawalnością LTBI i wdrażaniem profilaktycznej antybiotykoterapii. Autorzy badania zaproponowali następujący algorytm: zebranie wywiadu, RTG klatki piersiowej oraz test QuantiFERON. Test T-SPOT.TB należy przeprowadzić w wypadku niejednoznacznego wyniku testu QuantiFERON, a próbę tuberkulinową – w wypadku niejednoznacznych wyników obu testów IGRA. Wykorzystując ten algorytm odsetek chorych wymagających profilaktyki przeciwgruźliczej uległby zmniejszeniu z 45,2% do 21,4%.