Osiowa spondyloartropatia (SpA) jest zapalną chorobą stawów kręgosłupa, której częstość występowania szacuje się na 0,5 – 1%. Dotychczasowe badania pokazują, że ostateczne rozpoznanie osiowej SpA stawiane jest po 5 – 10 latach od pojawienia się pierwszych objawów. Niedawno Assessment of SpondyloArthritis International Society opracowało i zwalidowało kryteria klasyfikacyjne umożliwiające identyfikację wśród chorych z zapaleniem stawów krzyżowo-biodrowych tych z osiową SpA. Są one pomocne lekarzom specjalistom w rozpoznawaniu osiowej SpA we wczesnym stadium choroby, nie mniej jednak nie rozwiązują one kwestii poprawy systemu kierowania chorych z placówek podstawowej opieki zdrowotnej.

Badanie RADAR (Recognising and Diagnosing Ankylosing Spondylitis Reliably) miało za cel określić, która z dwóch strategii kierowania do reumatologa chorych z przewlekłym bólem pleców jest skuteczniejsza w postawieniu ostatecznego rozpoznania osiowej SpA. Było to międzynarodowe, wieloośrodkowe randomizowane badanie, w którym specjaliści reumatolodzy współpracowali z lekarzami POZ.

W badaniu uwzględniono pacjentów z przewlekłym bólem pleców o nieznanej etiologii, który pojawił się przed 45. rokiem życia i utrzymuje się od co najmniej trzech miesięcy. Randomizowano ich w stosunku 1 : 1 do dwóch grup, w których obowiązywały dwie różne strategie kierowania pacjenta do specjalisty - reumatologa. Strategia nr 1 wymagała, aby u danego chorego wcześniej stwierdzić obecność jednego z następujących trzech kryteriów: zapalny ból pleców, obecność allelu HLA-B27 lub stwierdzenie w badaniach obrazowych zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych. Natomiast strategia nr 2 wymagała spełnienia co najmniej dwóch z następujących sześciu kryteriów: zapalny ból pleców, obecność allelu HLA-B27, stwierdzenie zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych w badaniach obrazowych, rodzinny wywiad w kierunku osiowej SpA, dobra odpowiedź na NLPZ lub znane objawy pozastawowe (np. zapalenie naczyniówki, zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, łuszczyca lub choroby zapalne jelit). Obecność zapalnego bólu pleców było rozpoznaniem stawianym przez lekarza kierującego, głównie lekarza POZ.

Pomiędzy wrześniem 2008 a majem 2010 w ramach badania łącznie skierowano 1072 chorych z 278 ośrodków do 64 specjalistów - reumatologów w 16 krajach (12 w Europie, Kanada, Indie, Izrael, Wenezuela). 24 chorych nie ukończyło pełnego procesu diagnostyki. Wyjściowe dane demograficzne i kliniczne nie różniły się istotnie pomiędzy grupami. Średnia wieku wynosiła 37 lat, a większość chorych była rasy białej.

Odsetek chorych z ostatecznym rozpoznaniem osiowej SpA nie różnił się istotnie w zależności od przyjętej strategii kierowania chorych do specjalisty. Łącznie u 397 z 1049 chorych (37,8%) rozpoznano osiową SpA: w tym u 176 chorych (35,6%) kierowanych wg strategii nr 1, a u 221 pacjentów (39,8%) – wg strategii nr 2 (p = 0,447). Największy odsetek rozpoznań stwierdzono w Rosji, Rumunii oraz Indiach, a najniższy – w Izraelu.

Zapalny ból pleców był najczęstszym kryterium, którym posługiwali się lekarze POZ (w strategii nr 1 – 93,1%, w strategii nr 2 – 96,1%). Cechował się on względnie wysoką zgodnością z oceną dokonaną przez reumatologa (85,4%). Natomiast drugim najczęstszym kryterium była dobra odpowiedź na NLPZ, jednakże wykazywała niską zgodność z oceną wg reumatologa (64,1%). Z kolei największą zgodność zaobserwowano w wypadku obecności allelu HLA-B27 (97,1%), jednakże rzadko była ona stosowana jako kryterium decydujące o wystawieniu skierowania (17,2%).

Wśród kryteriów decydujących o skierowaniu chorego do reumatologa przez lekarza POZ stwierdzenie w badaniu obrazowym zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych cechowało się w obu grupach najwyższą wartością predykcyjną (PPV) ostatecznego rozpoznania osiowej SpA (ogólna PPV = 72,5%). Uwzględniając ocenę reumatologa kryterium to cechowało się PPV = 93,6%, czułością - 75,6%, a swoistością - 96,2%.

Natomiast gdy uwzględniano kombinację dwóch kryteriów to połączenie zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych w badaniu obrazowym z zapalnym bólem pleców cechowało się największą czułością (72,5%) i negatywną wartością predykcyjną – 81,5%. Z kolei gdy uwzględniano spełnienie dwóch z trzech kryteriów to ostatecznie najlepszą opcją okazało się uwzględnienie: zapalnego bólu pleców, obecności objawów pozastawowych oraz dobrej odpowiedzi na NLPZ (negatywna wartość predykcyjna 77,8%, czułość 85,3%).

Wyniki tego międzynarodowego badania wykazały, że dwie zdefiniowane strategie kierowania chorych do specjalisty przynoszą podobne wyniki w ostatecznym rozpoznawaniu osiowej SpA, zarówno patrząc całościowo, jak i uwzględniając podgrupy z obecnością lub nie zmian w badaniach obrazowych. Co ciekawe, podobne wyniki uzyskano w niedawno opublikowanym prospektywnym nierandomizowanym badaniu przeprowadzonym w Niemczech.