Termin osiowej spondyloartropatii zapalnej (SpA) odnosi się do chorych z radiologicznymi cechami zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych spełniających zmodyfikowane kryteria Nowojorskie odnośnie rozpoznawania zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK), jak i chorych z objawową osiową spondyloartropatią, ale bez radiologicznych cech uszkodzenia układu kostnego. U chorych z ZZSK stwierdzono korelację pomiędzy strukturalnym uszkodzeniem kręgosłupa (wyrażonym w zmodyfikowanej skali Stoke Ankylosing Spondylitis Spine Score, mSASSS) a stopniem ruchomości stawów kręgosłupa i aktywnością fizyczną u pacjentów z chorobą trwającą ponad 3 lata. Obecnie jest to najczęściej stosowana skala z uwagi na większą wiarygodność i czułość niż wskaźnik BASR (Bath Ankylosing Spondylitis Radiology Index) czy też skala SASSS.

W poniższej pracy przedstawiono wyniki dotyczące progresji zmian strukturalnych u chorych z wczesną postacią osiowej SpA. Dane pochodzą z kohorty GESPIC (German Spondyloarthritis Inception Cohort). Chorych włączonych do tej kohorty klasyfikowano pod względem zmian radiologicznych, obecności chorób współistniejących (łuszczyca, choroby zapalne jelit), a także ostatecznego rozpoznania: ZZSK vs osiowa SpA bez zmian radiologicznych (nr-axSpA). Rozpoznanie ZZSK stawiano na podstawie zmodyfikowanych kryteriów z Nowego Jorku, a objawy mogły występować od ? 10 lat. Z kolei w wypadku nr-axSpA rozpoznanie było oparte na kryteriach European Spondyloarthropathy Study Group, a czas od wystąpienia objawów musiał być ? 5 lat. Zdjęcia radiologiczne kręgosłupa i stawów krzyżowo-biodrowych wykonywano wyjściowo i po dwóch latach. Pełne dane z analizy chorych GESPIC opublikowano wcześniej. Do obecnej analizy wybrano 210 chorych: 115 z ZZSK oraz 95 z nr-axSpA.

W pierwszym etapie oceniono średnie wartości mSASSS w obu podgrupach, jak i całej kohorcie po 2 latach. Wśród chorych z ZZSK średni wynik mSASSS wzrósł istotnie z 5,86 ± 10,3 wyjściowo do 6,81 ± 11,71 po 2 latach (p < 0,001). U pacjentów z nr-axSpA również stwierdzono istotny wzrost wartości z 2,30 ± 4,24 wyjściowo do 2,76 ± 5,26 po dwóch latach (p = 0,01).

Następnie obliczono odsetek chorych spełniających kryteria definicji pewnej progresji zmian radiologicznych, tj. pogorszenie średniego wyniku mSASSS ? 2 po 2 latach. W ogólnej populacji odsetek ten wynosił 14,3% (95% CI 10,2 – 19,7), natomiast w podgrupie chorych z ZZSK – 20% (95%CI 13,7 – 28,2%), a u pacjentów z nr-axSpA – 7,4% (95% CI 3,6 – 14,4). Różnica ta była istotna statystycznie (p = 0,01). Nowe syndesmofity po 2 latach zaobserwowano u 11,3% chorych z ZZSK oraz u 3,2% chorych z nr-axSpA.

Na podstawie jednoczynnikowej analizy regresji w grupie chorych z osiową SpA zidentyfikowano następujące zmienne związane ze wzrostem mSASSS ? 2 w trakcie 2 lat: obecność syndesmofitów wyjściowo (OR 6,29), rozpoznanie ZZSK (OR 3,14), podwyższone stężenie CRP (OR 2,47), podwyższone OB (OR 4,04) oraz palenie papierosów (OR 2,75). W wypadku płci męskiej (OR 2,14, p = 0,067) oraz obecności allelu HLA-B27 (OR 1,81, p = 0,3) stwierdzono tylko pozytywny trend. Natomiast zmienne takie, jak wiek, wynik BASDAI i BASFI, obecność stanu zapalnego stawów obwodowych, zapalenie przyczepów ścięgnistych, łuszczyca, dodatni wywiad rodzinny czy też stosowanie NLPZ lub LMPCh, nie były związane z progresją zmian radiologicznych.

Natomiast gdy analizie poddano dwie podgrupy oddzielnie, to w populacji osób z nr-axSpA tylko obecność wyjściowo syndesmofitów była związana z większym ryzykiem progresji zmian radiologicznych (OR 11,7, 95% CI 2,3 – 60,8, p = 0,003). Inne czynniki nie osiągnęły istotności statystycznej, prawdopodobnie z powodu małej liczebności grupy. Natomiast w populacji pacjentów z ZZSK uzyskano takie same wyniki, jak w populacji ogólnej.

Analiza wieloczynnikowa potwierdziła, że obecność syndesmofitów, palenie papierosów oraz wartości CRP i OB są czynnikami predykcyjnymi progresji zmian radiologicznych. Na podstawie tych danych opracowano dwa modele ryzyka. Przykładowo u osoby palącej z podwyższonym CRP ryzyko progresji zmian radiologicznych rośnie z 4% do 20%, a w wypadku obecności syndesmofitów - z 19% do 55%.

Średni stopień progresji zmian radiologicznych w ciągu pierwszych 10 lat w wypadku osiowej SpA jest podobny, jak w wypadku choroby dłużej trwającej. Natomiast w pierwszych 5 latach odsetek ten może być mniejszy. Wyjściowy stopień uszkodzenia stawów, podwyższone parametry stanu zapalnego oraz palenie papierosów są niezależnymi czynnikami predykcyjnymi progresji zmian radiologicznych u chorych z wczesną postacią choroby. Dlatego też wczesne rozpoczęcie leczenia w ciągu pierwszych 5 – 10 lat oraz zaprzestanie palenia mogą skutecznie zmienić przebieg choroby.