Choroby autoimmunologiczne mają złożoną wieloczynnikową patofizjologię, a dokładny mechanizm jest ciągle nieznany. Często dostępny stan wiedzy pozwala tylko na identyfikację pewnych predysponujących czynników genetycznych oraz potencjalnych czynników wyzwalających początek choroby. W większości jednostek chorobowych, jeśli nie we wszystkich, stwierdza się zaburzenia mechanizmów zarówno odpowiedzi pierwotnej, jak i nabytej. Niemniej jednak wraz z coraz lepszym poznawaniem dokładnych patomechanizmów, opracowywane są coraz to nowocześniejsze terapie celowane. Na przykład w wypadku RZS obecnie uważa się, że kluczową dla zapoczątkowania choroby jest niekontrolowana aktywacja limfocytów T zależna od antygenu, który najprawdopodobniej jest pochodzenia endogennego. Następnie dochodzi do aktywacji fibroblastów i makrofagów oraz produkcji przez nie cytokin, w tym substancji nasilających angiogenezę. Dlatego też leki stosowane w RZS wpływają na proces aktywacji limfocytów T, bezpośrednio na cytokiny oraz ogólnie na szeroko pojętą limfoproliferację.

Leczenie immunomodulacyjne stosowane w chorobach reumatycznych w ciągu lat ewoluowało od kilku naturalnie otrzymywanych lub chemicznie syntetyzowanych związków do dużo większego arsenału molekuł otrzymywanych dzięki inżynierii genetycznej, jak np. przeciwciała monoklonalne. W poniższej pracy omówiono szereg stosowanych substancji, ich mechanizmy działania, wskazania rejestracyjne i te będące w fazie badań klinicznych (tzw. off-label use) oraz efekty uboczne.

Wśród niebiologicznych immunomodulatorów (otrzymanych chemicznie lub naturalnie wyizolowanych) omówiono:

• glikokortykosteroidy
• metrotreksat
• sulfasalazynę
• hydroksychlorochinę
• leflunomid
• cyklosporynę
• mykofenolan mofetylu
• azatioprynę
• cyklofosfamid
• kolchicynę oraz
• minocyklinę

Natomiast wśród leków biologicznych dokładnie scharakteryzowano:

• etanercept (inhibitor TNF)
• infliksymab (inhibitor TNF)
• adalimumab (inhibitor TNF)
• certolizumab (inhibitor TNF)
• golimumab (inhibitor TNF)
• abatacept (inhibitor CD80 i CD86)
• rytuksymab (przeciwciało monoklonalne anty-CD20)
• anakinrę (inhibitor IL-1)
• rilonacept (inhibitor IL-1)
• canakinumab (inhibitor IL-1)
• tocilizumab (inhibitor IL-6) oraz
• belimumab (inhibitor rozpuszczalnego czynnika stymulującego limfocyty B, BLyS)

Na zakończenie omówiono także krótko przyszłe potencjalne cele immunoterapii, jak np. swoiste receptory dla glikokortykosteroidów, inne cytokiny (IL-12, IL-23, IL-15, IL-17, IL-18), zastosowanie drobnocząsteczkowych inhibitorów szlaków molekularnych (kinaz JAK, kinazy SyK czy też kinaz MAPK), a także opracowanie szczepionek przeciwko cytokinom, cząsteczkom kostymulującym czy też kolagenowi.

W powyższej pracy wykazano, że chociaż większość dostępnych immunoterapii opracowano w celu leczenia chorych z RZS, to coraz większa ich liczba stosowana jest także w innych rzadszych chorobach autoimmunologicznych.