Czas trwania uzyskanej remisji u chorych z RZS jest niezwykle ważny. Chorzy z krótkotrwałą remisją są bardziej narażeni na progresję zmian radiologicznych w porównaniu z pacjentami z długotrwałymi okresami remisji. Dlatego też należy dążyć do uzyskania trwałej remisji, czyli braku aktywności choroby lub zaostrzeń w trakcie jak najdłuższego okresu. Jest to jednak trudne, gdyż dane literaturowe podają, że ok. 50% chorych doświadcza zaostrzenia w ciągu 24 miesięcy od uzyskania remisji.

Celem poniższego badania było określenie klinicznych, czynnościowych oraz pochodzących z badań obrazowych czynników związanych z zaostrzeniem i trwałą remisją w kohorcie pacjentów z RZS będących w klinicznej remisji i stosujących LMPCh. Dodatkowo, podjęto próbę oceny wpływu zaostrzenia choroby vs uzyskania trwałej remisji na długoterminowe, kliniczne, czynnościowe oraz radiologiczne wyniki.

Do badania włączono kolejnych chorych z RZS będących w klinicznej remisji i stosujących konwencjonalne LMPCh. Chorzy musieli dodatkowo spełnić następujące kryteria: 1) rozpoznanie RZS wg kryteriów ACR z 1987 roku, 2) wiek ≥ 18 lat, 3) brak zaostrzeń w ciągu ostatnich 6 miesięcy, 4) stabilne leczenie w ciągu ostatnich 6 miesięcy oraz 5) brak wskazań do zmiany stosowanej terapii. Chorych poddawano ocenie klinicznej wyjściowo, a następnie co 3 miesiące lub w każdym przypadku zaostrzenia choroby w okresie 1 roku obserwacji. Ocena kliniczna uwzględniała ocenę porannej sztywności, liczby obrzękniętych i bolesnych stawów, a także ogólny stan zdrowia. Dodatkowo, uwzględniono skalę aktywności choroby DAS28, jak i kwestionariusze oceny jakości życia: HAQ-DI oraz RAQoL. W badaniach laboratoryjnych oceniano CRP, przeciwciała anty-CCP oraz obecność czynnika reumatoidalnego. Dodatkowo u każdego chorego wykonywano badanie USG nadgarstka i ręki dominującej, jak również RTG rąk i stóp wyjściowo i po 12 miesiącach. W ocenie klinicznej remisji posługiwano się następującymi kryteriami: 1) wynik w skali DAS28 < 2,6, 2) wynik w skali SDAI ≤ 3,35, 3) kryteria remisji ACR z 1981 roku, 4) kryteria remisji ACR/EULAR z 2010 roku. Zaostrzenie definiowano jako wzrost aktywności choroby wymagający rozpoczęcia, zmiany lub zintensyfikowania stosowanego leczenia.

Do badania włączono 93 chorych. Mediana czasu trwania choroby wynosiła 7 lat, a mediana remisji – 22 miesiące. Większość chorych otrzymywała jako leczenie monoterapię metotreksatem (40%). 56% chorych spełniało kryteria remisji wg skali DAS28, 33% - wg skali SDAI, 54% - wg ACR z 1981 roku, a 14% - wg ACR/EULAR z 2010 roku. U 26% chorych stwierdzono epizody zaostrzenia w ciągu okresu obserwacji (u 4 po 3 miesiącach, u 2 po 6 miesiącach, u 13 po 9 miesiącach oraz u 5 po 12 miesiącach), a 74% chorych pozostało w remisji. Zaostrzenie leczono: NLPZ (n = 3), sterydami podawanymi dostawowo (n = 3), sterydami podawanymi domięśniowo (n = 9), zintensyfikowaniem terapii konwencjonalnymi LMPCh (n = 11) oraz włączeniem leczenia biologicznego (n = 1).

W analizie regresji nie wykazano żadnego związku pomiędzy klinicznymi i biochemicznymi zmiennymi związanymi z ryzykiem wystąpienia epizodu zaostrzenia. Z kolei w badaniach obrazowych stwierdzono, że u 35% chorych z nieprawidłowym wyjściowo wynikiem USG Power Doppler (ocena hipertrofii i unaczynienia maziówki) wystąpiło zaostrzenie w porównaniu z 11% w grupie pacjentów z wynikiem prawidłowym (OR = 4,08, 95% CI 1,26 – 13,19, p = 0,014). Badanie to cechowało się 83% czułością, 45% swoistością, 35% pozytywną wartością predykcyjną oraz 89% negatywną wartością predykcyjną. Ponadto ryzyko wystąpienia epizodu zaostrzenia związane było z wyjściowo złym stanem ogólnym i niską jakością życia ocenianą za pomocą kwestionariusza: HAQ-DI (OR na 0,1 pkt = 1,27, 95% CI 1,07 – 1,52, p = 0,006) oraz RAQoL (OR = 1,1, 95% CI 1,01 – 1,20, p = 0,036).

Wyjściowo wyniki skali DAS28 nie różniły się istotnie pomiędzy pacjentami, u których wystąpiło zaostrzenie i u tych z trwałą remisją: odpowiednio, 2,66 (95% CI 2,2 – 3,11) vs 2,47 (95% CI 2,25 – 2,69). Jednakże po 12 miesiącach stwierdzono istotną różnicę w wynikach skali DAS28 pomiędzy tymi grupami, odpowiednio, 2,9 (95% CI 2,55 – 3,24) vs 2,26 (95% CI 2,06 – 2,46), p = 0,002.

Podsumowując, należy stwierdzić, że nieprawidłowy wynik USG Power Doppler był najbardziej precyzyjnym czynnikiem określającym ryzyko wystąpienia zaostrzenia u chorych z RZS będących w remisji. Wystąpienie zaostrzenia wiązało się z gorszymi wynikami klinicznymi.