U chorych z RZS Europejska Liga do Walki z Reumatyzmem (EULAR) oraz Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne (ACR) zaleca ocenę skuteczności terapii inhibitorami czynnika martwicy nowotworów α (TNFα) po trzech miesiącach leczenia, a Brytyjskie Towarzystwo Reumatologiczne zaleca zaprzestanie terapii, gdy nie uzyskano kontroli choroby po 6 miesiącach leczenia. Wcześniej wykazano, że u znacznego odsetka chorych, którzy nie odpowiedzieli na leczenie w ciągu 3 miesięcy, terapia zaczyna być skuteczna w ciągu 6 miesięcy. W tym prospektywnym badaniu oceniono stężenie etanerceptu (ETN) oraz miano przeciwciał przeciwko ETN w surowicy wyjściowo, po 3 i 6 miesiącach oraz ich korelację z odpowiedzią na leczenie ocenianą wg kryteriów EULAR. Spróbowano odpowiedzieć także na pytanie czy stężenie ETN i miano przeciwciał przeciwko ETN po 3 miesiącach jest czynnikiem predykcyjnym odpowiedzi na ETN po 6 miesiącach terapii u pacjentów z RZS.

Do badania włączono 19 pacjentów w wieku co najmniej 18 lat spełniających kryteria rozpoznania RZS wg ACR z 1987 roku. Wszyscy chorzy kwalifikowali się do leczenia inhibitorami TNF i nigdy wcześniej nie byli nimi leczeni. Kliniczną odpowiedź oceniano na podstawie kryteriów EULAR i wyników skali DAS28. Niską aktywność choroby definiowano jako wynik w skali DAS28 pomiędzy 2,6 a 3,2, natomiast remisję jako DAS28 < 2,6. Wszyscy chorzy otrzymywali etanercept w dawce 50 mg podskórnie raz na tydzień.

Wyjściowo mediana wieku kobiet wynosiła 56 lat (zakres 27 – 77 lat), a mediana czasu trwania RZS - 5 lat (zakres 1 – 38 lat). Czynnik reumatoidalny i obecność przeciwciał anty-CCP stwierdzono, odpowiednio, u 72% i 67% chorych. Nadżerki w badaniu RTG stwierdzono u 78% pacjentów. Wyjściowo mediana wyniku w skali DAS28 wynosiła 4,85 (zakres 3,14 – 7,62). 12 chorych otrzymało leczenie łączone z metotreksatem, 5 z leflunomidem, a u 2 stosowano tylko monoterapię inhibitorem TNF.

Po 3 miesiącach mediana zmiany wyniku w skali DAS28 wynosiła -1,2 (zakres -4,4 – 1,8). W 72,2% przypadków stwierdzono odpowiedź na leczenie wg kryteriów EULAR. Połowa chorych cechowała się niską aktywnością choroby, a 1/3 osiągnęła remisję. Pomiędzy 3. a 6. miesiącem mediana redukcji wyniku w skali DAS28 wynosiła 1,1 (zakres -4,8 – 1,0). Po 6 miesiącach u 66,7% chorych stwierdzono odpowiedź na leczenie, u 33,8% - niską aktywność choroby, a 27,8% pacjentów osiągnęło remisję. Pomiędzy 3. a 6. miesiącem u 1 osoby, która wcześniej nie odpowiadała na leczenie, terapia zaczęła być skuteczna, natomiast 2 osoby przestały odpowiadać na stosowanie leczenie. Po 12 miesiącach 60% pacjentów nadal było leczonych ETN.

Stężenia ETN były stabilne pomiędzy 3. a 6. miesiącem (mediana 3,6 µg/ml, IQR 2,0 – 4,6 oraz 3,4 µg/ml, IQR 2,12 – 4,25, p = 0,67). Nie stwierdzono korelacji pomiędzy stężeniem ETN w 3. miesiącu a mianem czynnika reumatoidalnego (r2 = 0,004, p = 0,81). U żadnego pacjenta nie stwierdzono obecności przeciwciał przeciw ETN ani po 3, ani po 6 miesiącach.

W 3. i 6. miesiącu mediany stężeń ETN były wyższe, ale nieistotnie statystycznie, u osób, które odpowiedziały na leczenie w porównaniu z osobami nie odpowiadającymi na terapię (3 miesiące: 3,6 µg/ml, IQR 2,2 – 4,4 vs 2,1 µg/ml, IQR 0,1 – 3,7, p = 0,1; 6 miesięcy: 3,6 µg/ml, IQR 2,5 – 4,4 vs 2,4 µg/ml, IQR 0,4 – 5,8, p = 0,4). Stężenie ETN w 3. miesiącu odwrotnie korelowało ze zmianą wartości wyniku w skali DAS28 (r = -0,5, p = 0,03). W 6. miesiącu stwierdzono podobną korelację, ale nieistotną statystycznie (r = -0,48, p = 0,06). W 3. miesiącu mediana stężenia ETN była istotnie niższa u osób, które nie odpowiedziały na terapię po 6 miesiącach niż u osób odpowiadających na leczenie (p = 0,03).

Jako próg odcięcia stężenia ETN mierzony po 3 miesiącach i predykcyjny dla skuteczności terapii po 6 miesiącach ustalono na poziomie 3,1 µg/ml. Cechował się on 87% czułością i 67% swoistością. Wynik w skali DAS28 po 6 miesiącach był istotnie wyższy u chorych z niską niż z wysoką medianą stężenia ETN w 3 miesiącu (p = 0,02). Po 12 miesiącach odsetek stosowania etanerceptu wynosił 33,3% i 77,8% u chorych ze stężeniem ETN w 3. miesiącu wynoszącym, odpowiednio, < 3,1 µg/ml i ≥ 3,1 µg/ml (p = 0,11).

Stężenie ETN w 3. miesiącu jest czynnikiem predykcyjnym odpowiedzi na leczenie ETN po 6 miesiącach. Niskie stężenie ETN może tłumaczyć brak odpowiedzi na stosowany inhibitor TNF, sugerując, że u chorych, u których stwierdzono niskie stężenie ETN, można rozważyć zwiększenia dawki lub wcześniejsze zakończenie terapii.