Oligomeryczne białko macierzy chrząstki (ang. cartilage oligomeric matrix protein, COMP) wydaje się być obiecującym markerem umożliwiającym ocenę progresji uszkodzenia stawów. Po raz pierwszy zostało zidentyfikowane w surowicy i płynie stawowym w 1925 roku. Funkcja COMP nie jest dokładnie poznana, jednak najnowsze dane wskazują, że białko to odgrywa istotną rolę w tworzeniu płytki wzrostowej, wzmaga tworzenie fibryli kolagenowych oraz naprawę uszkodzonej chrząstki. Niemniej jednak we wcześniejszych badaniach nie wykazano jednoznacznej zależności pomiędzy stężeniem COMP a możliwością prognozowania uszkodzenia stawów u chorych z RZS na podstawie badań radiograficznych. Analogiczne sprzeczności istnieją także w badaniach oceniających zmianę stężenia COMP w surowicy (S-COMP) w trakcie terapii inhibitorami TNFα.

Co ważne udowodniono, że COMP obecne jest także w ścianie tętnic u człowieka. Uważa się, że odgrywa ważną rolę w utrzymaniu homeostazy mięśniówki gładkiej naczyń i może być nowym inhibitorem kalcyfikacji naczyń.

W poniższym badaniu oceniono czy terapia metotreksatem lub metotreksatem w połączeniu z inhibitorami TNFα u chorych z RZS może wpływać na stężenie S-COMP. Dodatkowo zbadano czy stężenie S-COMP może wiązać się z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowym, w tym z funkcją śródbłonka.

62 kolejnych chorych z RZS (diagnoza postawiona na podstawie kryteriów ACR z 1987 roku) włączono do badania PSARA (PSoriatic arthritis, Ankylosing spondylitis, Rheumatoid Arthritis) prowadzanego w Lillehammer Hospital for Rheumatic Diseases pomiędzy październikiem 2008 a listopadem 2010. Badanie PSARA było badaniem prospektywnym, otwartym, obserwacyjnym do którego włączono chorych rozpoczynających terapię dodaną inhibitorem TNFα i metotreksatem lub monoterapię metotreksatem. Ostatecznie dane z oceny stanu klinicznego i wyników badań laboratoryjnych uzyskano u 55 chorych z RZS leczonych tylko metotreksatem (n = 34) lub terapią dodaną (n = 21) w momencie włączenia do badania, po 6 tygodniach i po 6 miesiącach.

W grupie chorych leczonych terapią dodaną stwierdzono wyższe początkowe stężenie S-COMP, miano przeciwciał anty-CCP, wyższe stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL. Dłuższy był również czas trwania RZS oraz wyższy odsetek chorych, u których stwierdzono nadżerkowe zapalenie stawów. W grupie chorych leczonych metotreksatem w monoterapii stwierdzono niższą wartość wskaźnika masy ciała ( BMI), jednakże różnica ta nie była istotna statystycznie. Obie grupy chorych nie różniły się istotnie, jeśli chodzi o dane demograficzne, wcześniejsze leczenie, wskaźniki stanu zapalnego, występowanie nadciśnienia tętniczego, jak i pozostałych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

W okresie obserwacji nie stwierdzono istotnie statystycznego zmniejszenia stężenia S-COMP w obu grupach. W porównaniu z wartościami wyjściowymi zaobserwowano znaczne zmniejszenie stężenia CRP oraz zmniejszenie OB (w grupie chorych leczonych tylko metotreksatem różnica ta była istotna statystycznie, a w grupie chorych otrzymujących terapię dodaną – nieistotna statystycznie). W obu grupach stwierdzono także poprawę wyników w skali DAS-28(OB), kwestionariuszu HAQ oraz skalach VAS oceniających natężenie bólu i stopień zmęczenia.

W drugim etapie badania poszukiwano czynników mogących wpływać na stężenie S-COMP u wszystkich 55 chorych, analizowanych jako jedna grupa, niezależnie od stosowanego schematu leczenia. W prostej analizie regresji wykazano, że stosowanie LMPCh w ciągu ostatniego roku poprzedzającego włączenie do badania, koreluje dodatnio z wyższymi stężeniami S-COMP w momencie rozpoczęcia badania. Systemowe podawanie glikokortykosteroidów (prednizolon 10 mg/d lub mniej) związane było z istotnie statystycznie niższym wyjściowo stężeniem S-COMP. Nieco wyższe stężenia S-COMP stwierdzano u chorych z nadżerkową postacią RZS względem pacjentów bez nadżerek (266±98 ng/ml vs 226 ±106 ng/ml), jednakże różnica te nie była istotna statystycznie.

Co więcej, w momencie włączenia do badania nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy stężeniem S-COMP a wartością indeksu hiperemii reaktywnej (miernika funkcji śródbłonka), mianem przeciwciał anty-CCP, mianem czynnika reumatoidalnego w klasie IgM, stężeniem homocysteiny, lipoproteiny (a), CRP, wartością OB, HbA1c, wartością wskaźnika BMI, wynikiem w skali DAS-28 czy też występowaniem objawów pozastawowych.

Po 6 miesiącach obserwacji w prostej analizie regresji wykazano istotny związek pomiędzy wzrostem miana przeciwciał anty-CCP a wzrostem stężenia S-COMP (p = 0,005). Pozytywną korelację zaobserwowano także pomiędzy dłuższym okresem trwania RZS a wzrostem stężenia S-COMP po 6 miesiącach (p = 0,045). Podobnie nie stwierdzono zależności pomiędzy stężeniem S-COMP a wartością indeksu hiperemii reaktywnej, wiekiem, płcią, paleniem papierosów, BMI, wynikiem w skali DAS-28, stężeniem CRP czy też mianem czynnika reumatoidalnego w klasie IgM.

W momencie włączenia i po 6 miesiącach obserwacji 14 chorych otrzymywało podtrzymujące dawki glikokortykosteroidów podawanych systemowo. Chorzy ci mieli istotnie niższe stężenie S-COMP niż chorzy z RZS nie otrzymujący sterydów (pwyjściowe = 0,007, p6tyg = 0,001, p6mc = 0,005).

Stężenie S-COMP nie zmieniło się istotnie w trakcie 6 miesięcy terapii metotreksatem w połączeniu z lub bez inhibitorów TNFα. Dodatnia korelacja pomiędzy S-COMP a mianem przeciwciał anty-CCP sugeruje, że powyższe czynniki mogą stanowić połączenie pomiędzy procesem zapalnym a uszkodzeniem chrząstki. Nie wykazano, żeby stężenie S-COMP korelowało z funkcją śródbłonka czy też innymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.