U pacjentów z układowymi chorobami tkanki łącznej stwierdza się wyższe ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych. W poniższej pracy przedstawiono aktualny stan wiedzy dotyczący częstości występowania chorób nowotworowych i ich patofizjologii (w tym rolę autoimmunizacji) w poszczególnych jednostkach chorobowych, jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy rumieniowaty, zespół Sjögrena, twardzina układowa czy też zapalenie skórno-mięśniowe. Uwzględniono także nowe metody leczenia, w tym terapię biologiczną, i ich wpływ na częstość występowania nowotworów złośliwych.

Ocena ryzyka rozwoju choroby nowotworowej u pacjentów z chorobami reumatologicznymi musi uwzględniać ogólne ryzyko rozwoju nowotworu w ciągu całego życia człowieka, które wynosi ok. 20% w Zachodniej Europie i Ameryce Północnej. U około 1 na 10 kobiet dojdzie do rozwoju raka piersi, u 1 na 8 mężczyzn wystąpi rak prostaty, a rak jelita grubego zdiagnozowany zostanie u 1 na 25 osób.

Spośród wszystkich chorób reumatologicznych najwięcej uwagi poświęcono występowaniu chorób nowotworowych u pacjentów z reumatologicznym zapaleniem stawów. W dużym badaniu prowadzonym pomiędzy 1991 a 2002 rokiem z łącznym okresem obserwacji wynoszącym 400 000 pacjento-lat wykazano zwiększone ryzyko rozwoju chorób limfoproliferacyjnych zarówno u kobiet, jak i mężczyzn z RZS. Ponadto, u mężczyzn stwierdzono istotnie statystycznie wyższe ryzyko rozwoju raka płuc, wątroby i przełyku, jednocześnie obserwując niższe ryzyko zachorowań na raka prostaty. Natomiast u kobiet stwierdzono zmniejszone ryzyko rozwoju wielu typów nowotworów, w tym raka piersi, jajnika, szyjki macicy i czerniaka, a redukcja ryzyka wynosiła 15 – 57%.

Obecnie dostępnych jest wiele danych potwierdzających, że RZS jest czynnikiem ryzyka rozwoju chłoniaka. Standaryzowany wskaźnik występowania (SIR) chłoniaka w populacji ponad 20 000 duńskich chorych wyniósł 2,4 punktu. W metaanalizie 21 badań opublikowanych pomiędzy 1990 a 2007 rokiem ryzyko rozwoju chłoniaka u chorych z RZS było dwukrotnie wyższe niż SIR (2,08, 95% CI 1,8 – 2,39). Ryzyko rozwoju raka płuc było zwiększone (SIR 1,63), natomiast stwierdzono mniejsze ryzyko wystąpienia raka jelita grubego (SIR 0,77, 95% CI 0,65 – 0,9) i raka piersi (SIR 0,84, 95% CI 0,79 – 0,90). Całkowity SIR dla choroby nowotworowej był nieznacznie podwyższony i wynosił 1,05, co głównie było związane z ryzykiem rozwoju chorób limfoproliferacyjnych u pacjentów z RZS.

U chorych z RZS występuje szczególnie wysokie ryzyko rozwoju chłoniaka rozlanego z dużych komórek B, który może stanowić nawet 2/3 przypadków chłoniaków nieziarniczych w tej grupie pacjentów. Odsetek występowania tego typu nowotworu jest dwukrotnie wyższy niż w populacji ogólnej. Ryzyko rozwoju chłoniaka nieziarniczego jest wyższe u chorych z obecnością czynnika reumatoidalnego, ciężką postacią RZS i długo utrzymującą się aktywną postacią choroby. Złośliwe procesy limfoproliferacyjne są również szczególnie częste u chorych z pozastawowymi objawami, jak zespół Felty’ego, czy wtórna postać zespołu Sjögrena.

W pracy przeanalizowano także dostępne dane dotyczące wpływu stosowanych leków na rozwój chorób nowotworowych. Tradycyjne LMPCh, jak sulfasalazyna, hydroksychlorochina, złoto czy też penicylamina nie wydają się być związane z podwyższonym ryzykiem rozwoju nowotworu. Brak jest danych dotyczących leflunomidu. Podwyższone ryzyko rozwoju nowotworu wiąże się ze stosowaniem cyklofosfamidu. Wzrost ryzyka krwotocznego zapalenia pęcherza i rozwoju raka pęcherza moczowego związane są z metabolitami cyklofosfamidu, głównie akroleiną. Również azatiopryna może być związana ze zwiększonym ryzykiem występowania chłoniaka. Z kolei w wypadku metotreksatu ogólne ryzyko rozwoju nowotworu nie wydaje się być podwyższone, to podkreśla się związek metotreksatu z rozwojem chłoniaków B-komórkowych.

W zbiorczej analizie randomizowanych badań klinicznych z zastosowaniem etanerceptu, infliksymabu i adalimumabu iloraz szans (OR) dla rozwoju nowotworu (wyłączając niemelanocytowe nowotwory skóry) wynosił 1,21 (95% CI 0,79 – 4,28) lub 3,04 (95% CI 0,05 – 9,68) odpowiednio w wypadku stosowania zalecanych lub wysokich dawek inhibitorów TNF. Z kolei w metaanalizie uwzględniającej 74 randomizowane badania dla wszystkich inhibitorów TNF ryzyko rozwoju nowotworu wynosiło 0,99 (95% CI 0,61 – 1,6), a dla niemelanocytowych nowotworów skóry – 2,02 (95% CI 1,11 – 3,95). Z kolei niedawna metaanaliza uwzględniająca badania z certolizumabem pegol lub golimumabem w terapii RZS nie wykazała wzrostu ogólnego ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, jak i niemelanocytowych nowotworów skóry.

W opracowaniu omówiono także wpływ rytuksymabu, abataceptu, jak i tocilizumabu na ryzyko rozwoju choroby nowotworowej.

Chorzy z układowymi chorobami tkanki łącznej, w szczególności z RZS i SLE, mają wyższe ryzyko rozwoju choroby nowotworowej niż populacja ogólna, a leczenie immunomodulacyjne może dodatkowo na nie wpływać. Dlatego też decyzję o jego wdrożeniu należy podjąć po uwzględnieniu ciężkości choroby, oczekiwań co do kontroli procesu chorobowego, chorób współistniejących, a także czynników środowiskowych rozwoju procesu nowotworowego. Konieczne jest także skuteczne monitorowanie chorych w trakcie terapii.