W poniższej pracy przedstawiono wyniki prospektywnej oceny ewolucji zmian radiologicznych w ciągu 12 lat obserwacji u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa (ZZSK), uczestniczących w badaniu OASIS (Outcome in Ankylosis Spondylitis International Study).

Badanie rozpoczęło się w 1996 roku i włączono do niego 217 kolejnych chorych z ZZSK w ośrodkach w Holandii, Belgii oraz Francji. Dane kliniczne zbierano co 6 miesięcy przez pierwsze dwa lata, następnie co 12 miesięcy w ciągu kolejnych 4 lat, a następnie co dwa lata. Zdjęcie RTG szyjnego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa wykonywano dwa razy w roku w ciągu 12 lat obserwacji. W obecnej analizie uwzględniono tylko chorych z dostępnymi co najmniej dwoma kontrolnymi RTG, które umożliwiałyby ocenę progresji zmian radiologicznych. Zdjęcia RTG analizowano wykorzystując zmodyfikowany wskaźnik Stoke Ankylosing Spondylitis Spine Score (mSASSS).

W obecnej analizie uwzględniono 186 chorych, z czego 70% stanowili mężczyźni, a średnia wieku wynosiła 43 ± 12 lat. U 83% stwierdzono obecność allelu HLA-B27. Średni czas trwania choroby wynosił 11 ± 9 lat, średnia wartość wskaźnika BASDAI – 3,4 ± 2,0, a średnie stężenie CRP – 17 ± 23 mg/l. Wyjściowo 68% chorych stosowało NLPZ, natomiast nikt nie otrzymywał inhibitorów TNF. W trakcie 12 lat, przynajmniej w pewnych okresach, NLPZ przyjmowało 95% pacjentów, a inhibitory TNF stosowało 22% (jednakże przed 8. rokiem obserwacji odsetek ten wynosił tylko 5%).

Wyjściowa średnia wartość mSASSS wynosiła 11,6 ± 16,2 pkt (n = 184), natomiast po 12 latach średnia wartość mSASSS wzrosła do 24,5 ± 21,7 pkt (n = 68). Średni 2-letni stopień progresji wynosił ogólnie 2,0 ± 3,5 pkt, natomiast w odcinku szyjnym kręgosłupa – 1,2 ± 2,2 pkt, a w odcinku lędźwiowym – 0,8 ± 2,0 pkt. Progresję zmian istotnie częściej obserwowano w odcinku szyjnym niż lędźwiowym (p = 0,022). Co ważne w ciągu całego okresu obserwacji progresji nie stwierdzono u 24% chorych, natomiast progresję ≥ 1 pkt mSASSS zaobserwowano u 72%, w tym u 22% zanotowano progresję ≥ 5 pkt mSASSS. Z kolei w całym okresie obserwacji powstanie co najmniej jednego nowego syndesmofitu stwierdzono u 55% - 63% chorych w zależności od osoby opisującej zdjęcia RTG.

W dalszej analizie wykazano, że czas dodatnio korelował z progresją zmian radiologicznych (odsetek 0,98 pkt mSASSS/rok), a stopień progresji był szybszy u mężczyzn (1,11 vs 0,69 pkt mSASS/rok), u osób z HLA-B27 (1,03 vs 0,7 pkt mSASSS/rok) oraz u osób z wyjściową wartością mSASSS ≥ 10 pkt (1,44 vs 0,69 pkt mSASSS/rok). Co ciekawe, zależność pomiędzy obecnością allelu HLA-B27 a stopniem progresji zmian radiologicznych wykazano tylko u mężczyzn, ale nie u kobiet. Zaobserwowano także, że stopień progresji był istotnie szybszy u osób, które były leczone inhibitorami TNF (1,54 vs 0,82 pkt mSASSS/rok, p = 0,041). Natomiast szybkość progresji była niezależna od stosowania NLPZ, współistnienia łuszczycy, chorób zapalnych jelit czy też dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku spondyloartropatii.

Wyniki powyższego badania wskazują, że progresja zmian strukturalnych u chorych z ZZSK jest w większości przypadków nieprzewidywalna, często przebiega z okresami przyspieszenia, jak i znacznego spowolnienia i może pojawić się już na bardzo wczesnych etapach choroby.