Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) przejawia się patologiczną zmianą całej struktury stawu, w tym postępującej degradacji chrząstki, łąkotek oraz więzadeł, a także stanem zapalnym błony maziowej oraz zmianami podchrzęstnymi. Rozpoznanie stawiane jest obecnie na podstawie kryteriów radiologicznych oraz obecności objawów klinicznych. Jednakże ograniczenia badania RTG doprowadziły do konieczności poszukiwań alternatywnych parametrów (biomarkerów), umożliwiających monitorowanie choroby oraz skuteczności leczenia, a właściwie rozwoju nowych leków modyfikujących ChZS (ang. DMOAD). Niestety obecnie żaden biomarker nie spełnia warunków złotego standardu ani też nie jest wystarczająco zwalidowany, aby móc być powszechnie wykorzystywanym. W poniższej pracy przedstawiono podsumowanie spotkania grupy ekspertów ESCEO (European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and Osteoarthritis), które miało miejsce w październiku 2012 i dotyczyło przydatności biomarkerów w pracach nad nowymi DMOAD.

Na wstępie przedstawiono szereg biomarkerów, które obecnie oceniane są pod kątem potencjalnej przydatności ich zastosowania u pacjentów z ChZS. Zaliczono do nich biomarkery: związane z metabolizmem kolagenu, związane z metabolizmem agrekanu, związane z innymi białkami niekolagenowymi (np. COMP, fibulina, YKL-40) oraz związane z innymi procesami (np. hs-CRP, IL-6, COX-2, adipokiny, inhibitory Wnt czy też kwas moczowy).

W dalszej części pracy wspomniane biomarkery podzielono także wg klasyfikacji BIPED opracowanej przez Osteoarthritis Biomarkers Network. Wyróżniono w niej markery:

• 1) diagnostyczne,
• 2) prognostyczne,
• 3) świadczące o ciężkości choroby,
• 4) oceniające skuteczność leczenia, a także
• 5) te będące w trakcie oceny i nie przypisane jeszcze do jednej z poprzednich kategorii.

Następnie każdą z pięciu grup biomarkerów dokładnie scharakteryzowano, biorąc pod uwagę dostępne publikacje. Jednocześnie w toku prac stworzono dodatkową kategorię biomarkerów, tj. biomarkerów bezpieczeństwa (klasyfikacja BIPEDS).

W założeniach biomarkery diagnostyczne powinny umożliwić rozróżnienie osoby zdrowej od chorego z ChZS, cechując się przy tym zarówno dobrą czułością, jak i swoistością. Co więcej, idealnie byłoby, gdyby umożliwiały identyfikację pacjentów z ChZS na etapie, w którym włączenie leczenia byłoby najbardziej koszt-efektywne. Z kolei rolą biomarkerów oceniających ciężkość choroby miałaby być analiza stopnia zaawansowania ChZS, natomiast zadaniem biomarkerów prognostycznych byłoby określenie ryzyka u osób bez jawnej choroby, rokowania u pacjentów z objawami ChZS, a także potencjalnej odpowiedzi na zastosowane leczenie. I wreszcie biomarkery oceniające skuteczność to powinny być takie białka, które można wykorzystać w randomizowanych badaniach klinicznych w celu oceny krótko- i długoterminowych zmian zachodzących pod wpływem stosowanego leczenia.

Niemniej jednak po analizie dotychczas opublikowanych prac stwierdzono, że obecnie żaden biomarker nie cechuje się wystarczającą siłą dyskryminacyjną, aby stanowić pomoc w postawieniu rozpoznania ChZS czy też oceny rokowania. Eksperci ESCEO wskazali szereg potencjalnych pól dla dalszych badań, które są konieczne przed wprowadzeniem jakiegokolwiek biomarkeru ChZS do codziennej praktyki klinicznej.