Pod pojęciem spondyloartropatii (SpA) rozumie się szereg chorób takich, jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS), spondyloartropatie związane z zapalnymi chorobami jelit, reaktywne zapalenie stawów, podgrupę przypadków młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów oraz osiową SpA bez zmian radiologicznych. Co ważne, w wielu próbach klinicznych potwierdzono skuteczność leków biologicznych takich, jak inhibitory TNF, w terapii pacjentów z SpA. W poniższym badaniu spróbowano ocenić, czy odpowiedź kliniczna na drugi z rzędu inhibitor TNF uwarunkowana jest w pewnym stopniu rozwojem przeciwciał przeciw lekowi (ADA), powstałych w stosunku do pierwszego inhibitora TNF w tej grupie chorych.

Do badania włączono 42 pacjentów z SpA (27 z ZZSK, 10 z SpA bez zmian radiologicznych, 2 z SpA w przebiegu zapalnych chorób jelit, 2 z ŁZS oraz 1 z SpA wtórną do reaktywnego zapalenia stawów), którzy wcześniej nie otrzymywali leczenia biologicznego. U wszystkich chorych stwierdzono zajęcie kręgosłupa, a u większości także zmiany w stawach obwodowych (66,7%). Badanie składało się zarówno z części retrospektywnej, obejmującej lata 2005 – 2008, jak i części prospektywnej, dotyczącej lat 2009 – 2011. U wszystkich uczestników włączono inhibitor TNF jako pierwszy lek biologiczny (infliksymab, adalimumab, etanercept), a następnie z powodu nieskuteczności lub działań niepożądanych zamieniono na drugi inhibitor TNF (infliksymab, adalimumab, etanercept, golimumab). Infliksymab podawano dożylnie w dawce 5 mg/kg w 0., 2. oraz 6. tygodniu, a następnie co 8 tygodni. Pozostałe inhibitory TNF podawano podskórnie: adalimumab w dawce 40 mg co dwa tygodnie, etanercept w dawce 50 mg/tydzień, a golimumab w dawce 50 mg/miesiąc). Stopień aktywności choroby oceniano przy pomocy skali ASDAS co 6 miesięcy. Stężenie stosowanych leków, jak i ADA, oznaczano przy pomocy testów immunoenzymatycznych. Dodatkowo w celu ustalenia punktów odcięcia dla oznaczeń w badaniu uwzględniono także grupę kontrolną: 150 zdrowych ochotników oraz 100 chorych z RZS nie leczonych inhibitorami TNF.

Średnia wieku uczestników wynosiła 49,6 ± 10,4 lat, a mężczyźni stanowili 54,8% chorych. Nie stwierdzono wyjściowo istotnych różnic, biorąc pod uwagę dane demograficzne i kliniczne pomiędzy pacjentami, u których doszło lub nie do rozwoju ADA w późniejszym okresie.

Jako pierwszy inhibitor TNF u 20 chorych zastosowano infliksymab, u 5 – adalimumab, a u 17 – etanercept, a następnie z uwagi na nieskuteczność (92,8%) i/lub działania niepożądane (19%) dokonano zamiany na inny inhibitor TNF: u 9 pacjentów na infliksymab, u 19 – na adalimumab, u 8 na etanercept, a u 6 na golimumab. Obecność ADA stwierdzono u 11 chorych (26,2%), w tym u 81,8% leczonych infliksymabem, u 18,2% - adalimumabem. W wypadku etanercept nie stwierdzono przypadków powstania ADA (p = 0,006). ADA pojawiały się głównie w ciągu pierwszego roku terapii (12,89 ± 5,92 miesięcy). Z kolei po 6 miesiącach od wdrożenia drugiego inhibitora TNF obecność ADA stwierdzono tylko u dwóch chorych leczonych infliksymabem, u których wcześniej te przeciwciała nie powstały.

Wyjściowo nie stwierdzono istotnej różnicy w aktywności choroby pomiędzy pacjentami, u których później doszło lub nie do powstania ADA w odpowiedzi na leczenie pierwszym inhibitorem TNF (bez ADA: ASDAS 3,52 ± 1,03, z ADA ASDAS 3,14 ± 0,95, p = 0,399), jak również nie zaobserwowano istotnych różnic w aktywności choroby przy włączaniu drugiego inhibitora TNF (bez ADA: ASDAS 3,36 ± 0,94, z ADA 3,09 ± 0,91, p = 0,466). Po 6 miesiącach od dokonania zamiany u chorych, u których powstały ADA w stosunku do pierwszego inhibitora TNF stwierdzono niższą aktywność choroby (z ADA 1,62 ± 0,93 vs bez ADA 2,79 ± 1,01, p = 0,002), jak również odsetek nieaktywnej postaci choroby (z ADA 36,4% vs bez ADA 3,2%, p = 0,002). Co więcej, 6 miesięcy po zamianie wysoką lub bardzo wysoką aktywność choroby wyrażoną w skali ASDAS stwierdzono u 27,3% chorych z ADA i aż u 80,6% bez ADA (p = 0,002). Gdy w analizie uwzględniono dane pacjentów tylko z ZZSK, uzyskano porównywalne wyniki jak w całej grupie.

Wyniki powyższego badania porównywalne są z obserwacjami uzyskanymi u chorych z RZS, tj. nieskuteczna terapia pierwszym inhibitorem TNF z uwagi na rozwój ADA wiąże się z uzyskaniem lepszej odpowiedzi klinicznej w wypadku wdrożenia drugiego inhibitora TNF u pacjentów z SpA.