Współczesne dane z badań klinicznych sugerują, że procesy kościotworzenia są niezależne od inhibitorów TNF, wskazując tym samym, że ta grupa leków chociaż hamuje proces zapalny u pacjentów z ZZSK, nie wpływa na strukturę kośćca. Zjawisko to nie jest w pełni zrozumiałe, jednakże pewne wytłumaczenie może stanowić specyficzna budowa szkieletu osiowego, tj. brak błony maziowej wzdłuż przestrzeni międzykręgowych. Może to prowadzić do wytworzenia pewnego rodzaju mikrośrodowiska, które sprzyja kościotworzeniu niezależnie od stanu zapalnego i stężenia TNF. Tym samym wpływ inhibitorów TNF na kościotworzenie w stawach obwodowych może być zupełnie inny. W celu weryfikacji tej hipotezy w poniższym badaniu analizie poddano wpływ metotreksatu i inhibitorów TNF na powstawanie osteofitów u chorych z ŁZS.

Do badania włączono 41 chorych z ŁZS spełniających kryteria CASPAR. Byli to chorzy leczeni w Poradni Przyklinicznej Klinki Reumatologii Uniwersytetu w Erlangen. Pacjentów do badania włączono, gdy stwierdzono (1) zajęcie stawów śródręczno-paliczkowych zarówno w wypadku asymetrycznego zapalenia kliku stawów, jak i symetrycznego wielostawowego zapalenia (2) pacjenci cechowali się stabilną postacią choroby na stosowanym leczeniu metotreksatem lub inhibitorami TNF oraz (3) wyrazili zgodę na wykonanie badania mikro-CT stawów ręki.

13 chorych stosowało metotreksat w monoterapii (średnia dawka 16,6 mg na tydzień), a 28 pozostałych pacjentów otrzymywało inhibitory TNF w monoterapii, w tym 5 – etanercept, 11 – infliksymab, a 12 – adalimumab. Średni czas trwania leczenia przed włączeniem do badania nie różnił się istotnie pomiędzy chorymi otrzymującymi metotreksat (45,7 miesiąca) a inhibitory TNF (37,8 miesiąca). Pacjenci również nie różnili się istotnie pomiędzy grupami biorąc pod uwagę wiek (metotreksat 56,2 ± 13,2 lat, inhibitory TNF 50,4 ± 8,5 lat, p = 0,11), płeć (odpowiednio, 4/13 mężczyzn oraz 10/28 mężczyzn, p = 0,7), czas trwania choroby oraz wyjściowy stopień aktywności choroby w skali DAS28 (odpowiednio, 3,7 ± 1,3 oraz 4,0 ± 1,5, p = 0,24). Aktywność ŁZS po 1 roku uległa porównywalnie obniżeniu w obu grupach (metotreksat 2,8 ± 1,2, inhibitory TNF 3,2 ± 1,7, p = 0,47).

Wyjściowo zidentyfikowano 415 osteofitów u chorych z ŁZS, w tym 284 u pacjentów leczonych inhibitorami TNF (9,43 osteofitów/pacjenta, 3,14 osteofity/staw) oraz 131 u chorych stosujących metotreksat (10,08 osteofitów/pacjenta, 3,36 osteofity/staw). Średnia wielkość osteofitów wynosiła wyjściowo 0,81 ± 0,03 mm w grupie chorych leczonych inhibitorami TNF, a 0,77 ± 0,03 mm w grupie metotreksatu.

W grupie pacjentów leczonej inhibitorami TNF stwierdzono istotny wysoki stopień progresji wielkości osteofitów w okresie 12 miesięcy (średnia zmiana +0,23 ± 0,02 mm, p < 0,0001). Brak progresji stwierdzono w wypadku 38,6% zmian, natomiast regresję zmian – tylko w 7,2% przypadków. W tej podgrupie wielkość regresji wynosiła -0,36 ± 0,05 mm. Podobnie w grupie metotreksatu stwierdzono istotną progresję zmian średnio o +0,27 ± 0,03 mm. Brak progresji stwierdzono tylko w 30,5% przypadków, natomiast regresję zmian – w 8,4%. Biorąc pod uwagę osteofity ogólnie nie stwierdzono istotnej poprawy u chorych z ŁZS leczonych inhibitorami TNF lub metotreksatem.

Z kolei, gdy analizie poddano zmiany nadżerkowe to stwierdzono, że ich szerokość nie uległa progresji ani w grupie leczonej inhibitorami TNF, ani metotreksatem. Co więcej, w grupie leczonej inhibitorami TNF stwierdzono nawet zmniejszenie ich głębokości. Obserwacja ta sugeruje, że profil progresji osteofitów i zmian nadżerkowych jest odmienny u chorych z ŁZS. Jednocześnie wykazano, że u chorych z ŁZS leczonych inhibitorami TNF osteofity, które uległy progresji (p = 0,01) lub regresji (p = 0,011), były istotnie większe w porównaniu z tymi, które nie uległy zmianie. W grupie leczonej metotreksatem zaobserwowano powyższą zależność tylko w wypadku osteofitów, które uległy regresji (p = 0,033).

Wyniki powyższego badania wskazują, że u chorych z ŁZS dochodzi do progresji zmian osteofitycznych zarówno w wypadku stosowania terapii inhibitorami TNF, jak i metotreksatem. W pracy tej po raz pierwszy wykazano, że na patologiczny proces kościotworzenia w szkielecie osiowym u pacjentów z ŁZS nie mają wpływu współcześnie stosowane leki przeciwreumatyczne.