Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest chorobą wieloczynnikową, której cechą charakterystyczną są zmiany nadżerkowe w stawach. Z uwagi na fakt, że uszkodzenie stawów jest w większości nieodwracalne, kluczowym elementem leczenia RZS jest zapobieganie im. Celem poniższego badania była analiza różnic w progresji uszkodzenia stawów w ciągu pierwszych trzech lat choroby pomiędzy chorymi z RZS, u których stwierdza się lub nie obecność przeciwciał anty-CCP. Jednocześnie spróbowano wykazać, że obrany inny cel terapeutyczny u chorych, u których nie stwierdza się obecności przeciwciał anty-CCP również zapobiega rozwojowi uszkodzenia stawów.

Do analizy wykorzystano dane z bazy Nijmegen early RA. Z uwagi na niepełną ilość danych wskaźnik uszkodzenia stawów dostępny był tylko u części chorych włączonych do bazy pomiędzy 1985 a 2002 rokiem. Na potrzebny aktualnego badania wykorzystano dane z trzech pierwszych lat obserwacji. Do grupy Nijmegen early RA włączono chorych z rozpoznaniem RZS wg kryteriów ACR z 1987 roku, u których objawy utrzymywały się nie dłużej niż 12 miesięcy i chorzy ci nie otrzymywali wcześniej LMPCh. Dodatkowo w aktualnej analizie uwzględniono tylko chorych, u których dostępne były zdjęcia RTG rąk i stóp wyjściowo, jak i po 2 – 3 latach okresu obserwacji. Z analizy natomiast wyłączono pacjentów, którzy w ciągu pierwszych trzech lat otrzymywali biologiczne leki modyfikujące przebieg choroby.

Do końca sierpnia 2002 roku do kohorty Nijmegen early RA włączono 448 chorych. Wskaźnik Ratingen wyjściowo, jak i okresie obserwacji dostępny był u 308 pacjentów. Wśród nich u 97% przeprowadzono co najmniej 3 oceny aktywności choroby, z co najmniej jedną wizytą w trzecim roku obserwacji. Natomiast u 91% znany był status obecności przeciwciał anty-CCP. Ostatecznie więc do analizy włączono 267 (60%).

W grupie, w której przeciwciała anty-CCP były wykrywalne znajdowało się 180 chorych, natomiast w grupie anty-CCP-negatywnej – 80 osób. Osoby z tej drugiej grupy były istotnie starsze (60 vs 54 lata) i istotnie rzadziej stwierdzano u nich obecność czynnika reumatoidalnego. Pomiędzy grupami nie stwierdzono istotnych różnic w kontekście aktywności choroby, z wyjątkiem wartości OB, która była zarówno wyjściowo, jak i w okresie obserwacji niższa u osób anty-CCP-negatywnych. Zaobserwowano również, że obecność zmian nadżerkowych w stawach, jak i stopień progresji uszkodzenia stawów w ciągu 3 lat był istotnie niższy w grupie chorych anty-CCP-negatywnych. Większość chorych otrzymywała LMPCh (około 90%) w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym. Terapię łączoną częściej stosowano w chorych, u których stwierdzano obecność przeciwciał anty-CCP. Z kolei u części chorych nie podawano LMPCh, niemniej jednak stosowano glikokortykosteroidy oraz NLPZ (częściej w grupie anty-CCP-negatywnej 12% vs 4%).

W analizie regresji liniowej stwierdzono, że wartość wskaźnika DAS silnie korelowała z progresją uszkodzenia stawów zarówno w grupie chorych anty-CCP-negatywnych, jak i anty-CCP-pozytywnych. U grupie chorych anty-CCP-negatywnych stwierdzono wzrost (współczynnik regresji) o 3,9 punktów wskaźnika Ratingen przypadających na wzrost średniej wartości DAS o 1 punkt (p < 0,001). Z kolei w grupie anty-CCP wartość ta wynosiła 4,7 (p < 0,001).

Zaobserwowano także, że w wypadku średniej wartości DAS pomiędzy 1,6 a 2,4 (niska aktywność choroby) nie dochodzi do progresji choroby u osób anty-CCP-negatywnych, a u osób anty-CCP-pozytywnych stwierdza się progresję o 3 punkty. Z kolei w wypadku średniej wartości DAS pomiędzy 2,4 – 3,7 (umiarkowana aktywność choroby) u osób anty-CCP-negatywnych stwierdza się progresję o 6 punktów, a u osób anty-CPP-pozytywnych – o 9 punktów. I w końcu w wypadku wartości DAS > 2,7 (wysoka aktywność choroby) dochodzi do progresji w skali Ratingen, odpowiednio, o 7 i 14 punktów.

Stopień aktywności choroby związany był ze wzrostem liczby zajętych stawów po 3 latach w obu podgrupach pacjentów. Jednakże chorzy anty-CCP-negatywni cechowali się mniejszym punktem odcięcia i większym współczynnikiem regresji oraz OR w porównaniu z grupą anty-CCP-pozytywną. Korelowało to z niskim wyjściowym ryzykiem i silnie zwiększonym prawdopodobieństwem nowych zmian w stawach w wypadku nasilenia procesu zapalnego u chorych anty-CCP-negatywnych, podczas gdy wyjściowe ryzyko u chorych anty-CCP-pozytywnych było wysokie i nie ulegało istotnemu nasileniu w wypadku wzrostu aktywności procesu zapalnego. Skutkuje to ogólnym niższym ryzykiem progresji zmian stawowych u chorych anty-CCP-negatywnych z niską lub umiarkowaną aktywnością choroby niż u chorych anty-CCP-pozytywnych. W wypadku średniej wartości DAS 2,4 (niska aktywność) prawdopodobieństwo rozwoju nowych zmian nadżerkowych w dotychczas niezajętych stawach wynosiło 0,35 u chorych anty-CCP-negatywnych, natomiast u chorych anty-CCP-pozytywnych – 0,8.

W wypadku podobnego nasilenia procesu zapalnego chorzy anty-CCP-negatywni cechują się mniejszym stopniem uszkodzenia stawów i mniejszym prawdopodobieństwem rozwoju nowych zmian w dotychczas niezajętych stawach w porównaniu z chorymi anty-CCP-pozytywnymi. Dlatego też wydaje się, że niska aktywność choroby wydaje się wystarczająco ostrym celem terapeutycznym u chorych anty-CCP-negatywnych w celu zapobiegnięciu progresji uszkodzenia stawów.