W badaniu Brandt et al. wykazano, że zaprzestanie terapii etanerceptem u chorych z ZZSK wiąże się z nawrotem choroby w ciągu 12 tygodni, a w okresie 24 tygodni nawrót obserwowano u prawie wszystkich pacjentów. Z kolei talidomid uważa się, że może odgrywać istotną rolę w immunoregulacji oraz procesach przeciwzapalnych. W badaniach przedklinicznych wykazano, że jest on słabym inhibitorem wytwarzania TNF, a w kilku otwartych badaniach klinicznych potwierdzono jego korzystny wpływ na proces zapalny toczący się zarówno w stawach kręgosłupa, jak i stawach obwodowych. Celem poniższego badania była ocena wpływu leczenia talidomidem na częstość wystąpienia nawrotu u pacjentów z ZZSK po zaprzestaniu terapii etanerceptem.

Do badania włączono 111 chorych z ZZSK, którzy spełniali kryteria ASAS20 po 12 tygodniach stosowania etanerceptu raz w tygodniu w dawce 50 mg. Pacjenci ci byli leczeni w General Hospital of the People’s Liberation Army w Pekinie w Chinach, a wskaźnik BASDAI wynosił ? 4 w momencie rozpoczynania terapii etanerceptem. Po odstawieniu inhibitora TNF chorych randomizowano do jednej z trzech grup. W grupie I stosowano talidomid raz dziennie w dawce 150 mg, w drugiej grupie podawano sulfasalazynę dwa razy dziennie w dawce 1g, a w grupie III – NLPZ. Okres obserwacji wynosił 1 rok, a wizyty kontrolne odbywały się co miesiąc do momentu stwierdzenia nawrotu. Nawrót ZZSK definiowano jako co najmniej dwukrotny wzrost wartości wskaźnika BASDAI w porównaniu z wartością minimalną w trakcie terapii etanerceptem lub stwierdzenie uzyskania 80% wartości wskaźnika BASDAI sprzed leczenia.

W końcowej analizie uwzględniono 100 pacjentów, w tym 30 w grupie I, 33 w grupie II oraz 37 w grupie III. Parametry w poszczególnych grupach takie, jak wskaźnik BASDAI, BASFI, OB, CRP zarówno analizowane przed leczeniem, jak i po były porównywalne, co umożliwiało wiarygodne porównanie skuteczności stosowanych leków oraz ewentualnej identyfikacji potencjalnych czynników predykcyjnych.

W okresie obserwacji wynoszącym 12 miesięcy odsetek nawrotów w grupach I, II oraz III przedstawiał się następująco: 60% (18/30), 84,8% (28/33) oraz 89,2% (33/37). Odsetek wznowy był istotnie statystycznie niższy w grupie I w porównaniu z grupą II (p = 0,0265) oraz grupą III (p = 0,0053), podczas gdy nie stwierdzono znamiennych różnic pomiędzy grupą II i III (p = 0,5881). W dalszych analizach jednoznacznie potwierdzono, że stosowanie talidomidu wiąże się z mniejszym ryzykiem wznowy ZZSK po zaprzestaniu terapii etanerceptem.

W powyższym badaniu łączny odsetek wznowy na koniec okresu obserwacji wyniósł 79%. Średni czas do stwierdzenia wznowy wynosił 3,3 ± 2,0 miesiące, a najkrótszy okres – 2 tygodnie. Następnie uwzględniono 13 potencjalnych czynników predykcyjnych, z których w modelu Cox istotne statystycznie okazały się trzy: ocena stanu ogólnego (PGA), wartość CRP oraz stopień nasilenia zmian zapalnych w stawach kręgosłupa. Względne ryzyko nawrotu w wypadku PGA ≥ 8 wynosiło 6,13 (p = 0,0138), a wypadku stwierdzenia zmian zapalnych ≥ 6,4 - 7,86 (p = 0,0026). Natomiast w wypadku stwierdzenia nieprawidłowych wartości CRP ryzyko względne nawrotu ZZSK wynosiło 5,52 (p = 0,0425).

W poniższym badaniu wykazano, że talidomid może zmniejszać ryzyko nawrotu ZZSK u chorych po zaprzestaniu terapii inhibitorem TNF. Jednakże, jednocześnie stwierdzono, ze 62% wszystkich przypadków nawrotów w tej podgrupie stwierdzono w ciągu pierwszych trzech miesięcy, co może sugerować konieczność stosowania talidomidu przez 3 – 6 miesięcy w celu uzyskania pełnej skuteczności. Oznacza to jednocześnie potrzebę jego włączenie na kilka miesięcy przed zakończeniem terapii etanerceptem.