Uważa się, że zjawisko immunogenności leków jest jednym z głównych mechanizmów leżących u podstawy nieskuteczności terapii biologicznych - powstające przeciwciała (ADA) neutralizują ich działanie. Niemniej jednak kwestionowana jest wartość oceny immunogenności w codziennej praktyce klinicznej. Dlatego też wykorzystując dostępne dane opracowano wstępny algorytm, w którym wprowadzono ocenę immunogenności w codziennej praktyce u pacjentów z RZS poddanych leczeniu biologicznemu. Celem poniższej pracy była ocena, czy reumatolodzy w codziennej praktyce wykorzystują ten algorytm i czy ten fakt ma przełożenie na uzyskiwany odsetek odpowiedzi. W szczególności dokonano porównania uzyskanej odpowiedzi w ciągu 12 miesięcy leczenia u pacjentów, u których dokonano zmiany wg dwóch głównych gałęzi algorytmu: (1) zamiana na lek biologiczny inny niż inhibitor TNF w wypadku stwierdzenia wykrywalnego stężenia leku w surowicy oraz (2) zamiany na mniej immunogenny lek, jeśli stężenie leku w surowicy nie było wykrywalne, a potwierdzono obecność ADA.

W okresie 2 lat (styczeń 2010 – grudzień 2011) monitorowano dorosłych chorych z RZS leczonych inhibitorami TNF (infliksymab, adalimumab, etanercept) w monoterapii lub w terapii skojarzonej w Klinice Reumatologii Hospital Garcia de Orta w Portugali. Wszyscy pacjenci spełniali kryteria rozpoznania RZS wg ACR z 1987 roku. Stopień aktywności choroby oraz immunogenność stosowanego leku analizowano co 3 miesiące. Lekarze nie znali wyników badań immunogenności, a decyzje terapeutyczne podejmowane były na postawie portugalskich zaleceń dotyczących leczenia pacjentów z RZS. Chorych włączano do grupy A, jeśli w trakcie okresu obserwacji, empirycznie postępowano zgodnie z przynajmniej jedną gałęzią algorytmu, a do grupy B – jeśli postępowano wg innych strategii terapeutycznych. Odsetek odpowiedzi oceniano przed zmianą leczenia, po 3, 6, 9 oraz 12 miesiącach terapii.

Do badania włączono 105 chorych z RZS, wśród których zamiany stosowanego leku dokonano u 45%. Mediana czasu trwania choroby wnosiła 10,1 (IQR 4,6 – 12,6). Na początku badania 22,9% pacjentów otrzymywało infliksymab, 31,4% - adalimumab, a 45,7% - etanercept. W trakcie obserwacji w grupie A stwierdzono, że w 48,6% przypadków podejmowane decyzje terapeutyczne były zgodne z zaproponowanym algorytmem, a w grupie B – 51,4% było niezgodnych.

W analizie uogólnionych równań estymujących (GEE) wykazano, że chorzy z grupy A cechowali się istotnie statystycznie wyższym prawdopodobieństwem uzyskania odpowiedzi terapeutycznej (OR 7,91, p < 0,001, 95% CI 3,27 – 19,13) oraz niskiej aktywności choroby (OR 9,77, p < 0,001, 95% CI 4,69 – 20,37) w ciągu 12 miesięcy w porównaniu z pacjentami z grupy B. Gdy z analizy wyłączono chorych z wykrywalnymi ADA to uzyskano wyniki, odpowiednio, OR = 5,97 (p < 0,001, 95% CI 2,38 – 14,99) oraz OR = 7,88 (p < 0,001, 95% CI 3,57 – 17,39).

Status odpowiedzi (tzn. pacjent odpowiadający na leczenie lub nie) w momencie podejmowania decyzji terapeutycznej miał istotny wpływ na uzyskane wyniki zarówno w kontekście odpowiedzi terapeutycznej (OR 9,59, p < 0,001, 95% CI 4,21 – 21,84), jak i niskiej aktywności choroby (OR 5,23, p < 0,001, 95% CI 2,3 – 11,89). W grupie A wyższa wartość DAS28 w momencie podejmowania decyzji terapeutycznej była związana z niższym prawdopodobieństwem uzyskania niskiej aktywności choroby w ciągu roku (OR 0,4, p < 0,001, 95% CI 0,27 – 0,61), podczas gdy w grupie B wynik w skali DAS28 nie wpływał na prawdopodobieństwo uzyskania niskiej aktywności choroby (OR 0,84, p = 0,33, 95% CI 0,58 – 1,2).

Osoby, które nie odpowiedziały na początkowe leczenie inhibitorem TNF, a stwierdzono u nich wykrywalne stężenie leku i brak ADA, cechowały się większym prawdopodobieństwem uzyskania odpowiedzi, gdy zastosowano lek biologiczny o innym mechanizmie działania niż gdy wdrożono inny inhibitor TNF (OR 6,76, p = 0,004, 95% CI 1,82 – 25,04).

W momencie rozpoczynania badania obecność ADA stwierdzano u 37,5% chorych leczonych infliksymabem oraz 27,3% leczonych adalimumabem, nie zaobserwowano natomiast ADA u pacjentów otrzymujących etanercept. Wśród pacjentów z wykrywalnymi ADA stwierdzono niższy odsetek odpowiedzi (22,2% vs 62,1%, p = 0,003). Podobnie niższy był odsetek pacjentów z niską aktywnością choroby mierzoną w skali DAS-28 (5,6% vs 34,5%, p = 0,02), natomiast istotnie wyższe stwierdzono wartości CRP: 5 vs 2,15 mg/l (p = 0,001).

Powyższe wyniki wykazują, że podejmowanie decyzji terapeutycznych na podstawie opracowanego protokołu wiąże się z uzyskaniem lepszej kontroli choroby z istotnie lepszymi wynikami klinicznymi w populacji pacjentów z RZS leczonych terapią biologiczną. Związek ten był niezależny od obecności ADA czy też wyjściowej wartości DAS28.