Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) jest przewlekłą zapalną artropatią występującą u około 6% – 39% chorych z łuszczycą. W poniższej pracy scharakteryzowano pokrótce patogenezę ŁZS oraz możliwości współczesnej terapii, ze szczególnym uwzględnieniem roli certolizumabu pegol.

Certolizumab (Cimzia) jest pegylowanym fragmentem Fab, humanizowanego przeciwciała monoklonalnego wiążącego i neutralizującego ludzki TNF. Dzięki procesowi pegylacji okres półtrwania certolizumabu jest porównywalny z cząsteczkami całych przeciwciał monoklonalnych. W przeciwieństwie do innych inhibitorów TNF certolizumab nie indukuje apoptozy, co prawdopodobnie uwarunkowane jest wiązaniem innego epitopu i tym samym wpływem na inny szlak przekaźnictwa wewnątrzkomórkowego. Ponadto, nie aktywuje ani ADCC, ani CDC. Zaobserwowano także, że certolizumab, infliksymab oraz adalimumab, ale nie etanercept, prawie całkowicie hamują uwalnianie IL-1β z monocytów pod wpływem lipopolisacharydu. Jednocześnie etanercept około 2-krotnie słabiej niż certolizumab, adalimumab czy też infliksymab hamuje przekaźnictwo związane z przezbłonową postacią TNF. Autorzy wspominają także o zjawisku „odwróconego przekaźnictwa”, które związane jest właśnie z przezbłonową cząsteczką TNF i w pewnych sytuacjach może powodować, że inhibitory TNF działają jak agoniści. Zaobserwowano, że w wypadku aktywowanych ludzkich limfocytów T etanercept oraz infliksymab w skutek „odwróconego przekaźnictwa” mogą powodować zwiększenie ekspresji selektyny E. Zjawisko to może także przyczyniać się do wytworzenia oporności na działanie endotoksyn, jak i zmniejszenia produkcji cytokin takich, jak TNF, IL-1β, IL-10 oraz IL-12. W różnych badaniach in vitro wykazano, że infliksymab, adalimumab oraz certolizumab, ale nie etanercept, hamowały indukowane lipopolisacharydem wytwarzanie wspomnianych powyżej cytokin.

Następnie omówiono dostępne dane dotyczące stosowania certolizumabu w szeregu chorób zapalnych. Główną jego cechą jest lepsze przenikanie do tkanek zmienionych zapalnie w porównaniu z prawidłowymi. Co więcej, zaobserwowano że stopień penetracji jest wyższy w porównaniu z adalimumabem oraz infliksymabem, co może wynikać z mniejszej masy cząsteczkowej, jak i faktu pegylacji. A wyższe stężenie leku w zmienionej zapalnie tkance może wiązać się z jego wyższą skutecznością. Kolejno omówiono rolę certolizumabu u pacjentów z chorobą Crohna, aktywnym reumatoidalnym zapaleniem stawów oraz spondyloartropatią osiową.

Dalej scharakteryzowano znaczenie certolizumabu w terapii łuszczycy. W jednym z badań wykazano, że u pacjentów z łuszczycą plackowatą pod wpływem terapii certolizumabem dochodzi do zmniejszenia wskaźnika nasilenia zmian skórnych (PASI), jak i poprawy stanu ogólnego. U części chorych zmniejszenie wskaźnika PASI o 75% obserwowano już po dwóch tygodniach leczenia. Następnie szeroko omówiono kwestię ŁZS. W badaniu RAPID-PsA w grupie 409 chorych z ŁZS, u których już wcześniejsza terapia innymi inhibitorami TNF okazała się nieskuteczna, wykazano, że zastosowanie certolizumabu pegol zarówno w dawce 200 mg, jak i 400 mg wiązało się z uzyskaniem lepszej odpowiedzi ACR20 po 12 tygodniach niż w grupie placebo. Korzyści z leczenia odzwierciedlały także wyniki skali PASI 75 oraz wskaźnika HAQD. Autorzy podsumowali, że włączenie certolizumabu wiązało się z uzyskaniem zmniejszenia nasilenia objawów zapalenia stawów, poprawy sprawności oraz zmniejszenia nasilenia łuszczycowych zmian skórnych u pacjentów z ŁZS.

Na zakończenie poruszono także jeszcze jeden istotny problem, tj. skuteczności certolizumabu w kontekście zahamowania progresji zmian radiologicznych u chorych z ŁZS. W randomizowanym badaniu III fazy Gladman i wsp. potwierdzili, że certolizumab efektywnie zahamował progresję zmian radiologicznych, co wiązało się ze zwiększeniem produktywności w pracy zarobkowej, jak i w domu.

ŁZS powinno być postrzegane jako choroba układowa, jednakże większość objawów dotyczy stawów, przyczepów ścięgnistych oraz skóry. Certolizumab jest skuteczny i bezpieczny w terapii takich schorzeń, jak choroba Crohna, RZS, ZZSK, spondyloartropatia osiowa oraz łuszczyca. Jego potencjalne zastosowanie w ŁZS jest właśnie oceniane, a prowadzone badania przynoszą ciekawe wyniki, m.in. umożliwienie uzyskania szybkiej remisji. Dodatkowo podskórny sposób podania zapewnia dobrą współpracę z chorym. Autorzy podkreślają także, że certolizumab powinien być brany pod uwagę nie tylko u chorych, którzy nie odpowiedzieli na leczenie standardowymi LMPCh, ale również u pacjentów, u których inne inhibitory TNF okazały się nieskuteczne.

^*Certolizumab pegol, w chwili publikacji obecnego Newslettera Immunologicznego nie jest zarejestrowany w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów