Aktualnie nie dysponujemy jasnymi danymi naukowymi dotyczącymi korzyści płynących z oceny radiologicznej zmian w stawach obu rąk i stóp w porównaniu z oceną częściową (np. strony najbardziej bolącej lub tylko stawów kończyn górnych). A co więcej, niedawne badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego nie potwierdzają istnienia istotnych różnic pomiędzy zmianami w stawach ręki dominującej i niedominującej, co sugeruje, że obrazowanie tylko jednej kończyny może być wystarczające. Celem poniższego badania było porównanie informacji uzyskanych z analizy zdjęć RTG kości obu rąk i stóp z danymi uzyskanymi w wypadku wykonania RTG tylko jednej ręki i/lub stopy. Scharakteryzowano także proces progresji uszkodzenia stawów w czasie u chorych z wczesną jak i zaawansowaną postacią RZS w kontekście wykonywanych zdjęć RTG.

Analizie poddano trzy bazy, które łącznie zawierały komplety 6261 zdjęć RTG rąk i stóp, wykonane u 2193 dorosłych pacjentów z wczesną jak i zaawansowaną postacią RZS. Rozpoznanie RZS stawiano na podstawie kryteriów ACR z 1987 roku. Uwzględniono trzy kohorty chorych: Leiden, Groningen oraz North American. W grupie Leiden było 678 chorych z wczesną postacią RZS, włączonych pomiędzy 1993 a 2006 rokiem. Mediana utrzymywania się objawów wynosiła 4,3 miesiące, średnia wieku 56,6 lat, a kobiety stanowiły 67,4%. Zdjęcia RTG rąk i stóp wykonywano wyjściowo oraz co roku przez 7 lat obserwacji. Stopień zaawansowania zmian oceniano przy pomocy skali Sharp/van der Heijde (SHS). W trakcie pierwszej wizyty średnia wartość ogólnego wskaźnika SHS wynosiła 8,7, a średnia wartość wskaźnika SHS dla rąk – 5,74. W drugiej grupie – Groningen – było 261 chorych obserwowanych pomiędzy 1965 a 2010 rokiem. Średnia wieku wynosiła 45,1 lat, a kobiety stanowiły 67,8%. Okres obserwacji wynosił co najmniej 25 lat. Wyjściowo średnia wartość ogólnego wskaźnika SHS wynosiła 12, a średnia wartość wskaźnika SHS dla rąk – 6,24. Z kolei grupa North American liczyła 1254 chorych, których monitorowano pomiędzy 1975 a 2011 rokiem. Jednakże w badanej populacji wykonywano zdjęcia RTG tylko rąk. Średnia wieku w momencie rozpoznania choroby wynosiła 48,9 lat, a kobiety stanowiły 78,2%. Okres obserwacji wynosił co najmniej 25 lat, a średnia wartość wskaźnika SHS miała wartość 14,9.

W pierwszym etapie oceniono, jak dobrze stopień ciężkości zmian w jednej lokalizacji koreluje ze zmianami w innych miejscach. W kohorcie Leiden, opierając się na wskaźniku SHS, zaobserwowano, że współczynniki korelacji pomiędzy prawą a lewą stroną są całkiem wysokie i ulegają jeszcze poprawie wraz w upływem czasu. Jednakże, gdy porównano zmiany w stawach rąk i stóp, to okazało się, że współczynniki zgodności były umiarkowane. Podobne wnioski wyciągnięto na podstawie analizy danych z populacji Groningen oraz North American, jednakże w tej pierwszej nie obserwowano wzrostu wskaźników korelacji wraz z upływającym czasem obserwacji, a populacja North American jak już wcześniej wspomniano, ograniczona była tylko do analizy RTG stawów rąk.

Następnie, analizie poddano, czy ocena RTG tylko jednej ręki lub stopy, dwóch rąk, dwóch stóp lub zarówno obu rąk i stóp dostarcza porównywalnych informacji umożliwiających monitorowanie progresji uszkodzenia stawów. Taką analizę wykonano tylko w kohorcie Leiden w dwóch przedziałach czasowych, tj. ocena progresji dotyczyła pierwszego roku obserwacji oraz okresu pomiędzy 6. a 7. rokiem monitorowania. Współczynniki korelacji były całkiem wysokie, gdy porównywano prawą i lewą stronę, natomiast były niższe, gdy wzięto pod uwagę ręce i stopy.

W kolejnym etapie spróbowano odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu rozpoznanie zmian nadżerkowych jest różne w zależności od wykonywania RTG obu rąk i stóp w porównaniu z wykonywaniem RTG tylko części. Postać nadżerkową choroby rozpoznawano, gdy stwierdzono co najmniej dwa stawy ze zmianami nadżerkowymi. Wyjściowo w populacji Leiden odsetek ten wynosił 67,4%, natomiast gdy wzięto pod uwagę tylko RTG rąk odsetek ten uległ zmniejszeniu do 54,9%. Z kolei wykonanie RTG stawów tylko jednej ręki doprowadziłoby do nieprawidłowej klasyfikacji u 19,3% pacjentów (w analizie po 7 latach odsetek ten miał podobną wartość). W przypadku wykonywania zdjęć RTG tylko stawów rąk, bez stóp, odsetek nieprawidłowo sklasyfikowanych chorych po 1. oraz 7. roku wynosił odpowiednio: 40% oraz 24%. Zbliżone wyniki uzyskano także w kohorcie Groningen oraz North American.

W populacji Leiden zbadano także wpływ wykonywania RTG rąk i stóp na ocenę progresji metodą jakościową. W trakcie pierwszego roku terapii progresję stwierdzono u 25,7% chorych w prawej ręce, u 24% - w lewej ręce oraz 38,6% - w obu rękach. Gdy wykorzystano RTG tylko jednej ręki w celu oceny stopnia progresji w obu, to 16,2% chorych zostałoby sklasyfikowanych jako osoby, u których nie stwierdza się progresji choroby. Z kolei w wypadku, gdyby ograniczyć się tylko do wykonywania RTG obu rąk bez stóp, to odsetek osób nieprawidłowo sklasyfikowanych wyniósłby 31%.

Podsumowując, ocena obecności/braku nadżerkowej postaci choroby powinna opierać się na zdjęciach RTG stawów zarówno obu rąk, jak i stóp z uwagi na wysoki odsetek wyników fałszywie ujemnych. Co więcej, stopień nasilenia zmian dobrze koreluje pomiędzy lewą a prawą stroną ciała, natomiast nie pomiędzy zmianami w rękach a stopach.