Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest przewlekłą chorobą zapalną, która zajmuje głównie szkielet osiowy. W ZZSK stwierdza się zarówno tworzenie nowych struktur kostnych, jak i utratę masy kostnej. Kościotworzenie może doprowadzić do powstania syndesmofitów, zesztywnienia kręgosłupa i stawów krzyżowo-biodrowych oraz kostnienia przyczepów ścięgnistych. Z kolei utrata masy kostnej może skutkować osteoporozą oraz złamaniami kręgów. Randomizowane badania kliniczne wykazały, że leki blokujące działanie czynnika martwicy nowotworów (TNF), jak infliksymab, etanercept oraz adalimumab, są skuteczne w ograniczeniu procesu zapalnego i poprawy objawów klinicznych u chorych z ZZSK.

Jednakże istotny odsetek chorych musi przerwać terapię inhibitorami TNF z uwagi na brak skuteczności lub działania niepożądane. Obecnie subiektywne mierniki aktywności choroby, jak wskaźnik aktywności zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa Bath (ang. Bath Ankylosing Spondylitis Disease Activity Index, BASDAI) lub ogólna ocena lekarza, są najważniejsze w ocenie skuteczności terapii inhibitorami TNF w ZZSK. Niedawno opracowana skala aktywności ZZSK (ang. Ankylosing Spondylitis Disease Activity Score, ASDAS) uwzględnia zarówno subiektywne, jak i obiektywne mierniki aktywności procesu chorobowego. Niemniej jednak, korzystne byłoby wprowadzenie wyłączenie obiektywnych parametrów oceny.

Wczesny wpływ inhibitorów TNF na obrót kostny mógłby być pomocny w przewidywaniu wyników leczenia. Może być on mierzony przy pomocy markerów obrotu kostnego. W badaniach w trakcie terapii inhibitorami TNF stwierdzano wzrost stężenia markerów kościotworzenia: frakcji kostnej fosfatazy zasadowej (ang. bonespecific alkaline phosphatase, BALP) oraz osteokalcyny, odpowiednio, po 2 – 52 tygodniach i 2 – 22 tygodniach. Z drugiej strony, markery resorpcji kostnej: telopeptydy N i C łańcucha kolagenu typu I (NTX, CTX) pozostały na niezmienionym poziomie do 46. tygodnia terapii. Visvanthan i wsp. wykazali, że wczesny wzrost BALP związany był z istotnym zwiększeniem gęstości mineralnej kręgosłupa i kości biodrowych po 2-letniej terapii inhibitorami TNF.

Celem poniższego badania była ocena wpływu 3-letniej terapii inhibitorami TNF na obrót kostny, jak również analiza czy wczesny wpływ inhibitorów TNF na markery obrotu kostnego może być obiektywnym czynnikiem predykcyjnym zakończenia terapii u chorych z ZZSK.

Było to prospektywne badanie kohortowe, do którego włączono 111 kolejnych ambulatoryjnych chorych z ZZSK. Infliksymab otrzymywało 22 pacjentów, etanercept - 71, a adalimumab - 18. Ocenę kliniczną oraz ocenę markerów obrotu kostnego wykonywano przy włączeniu do badania, a także po 3 miesiącach, 6 miesiącach oraz po 1, 2 i 3 latach.

Po 3 latach 72 chorych (65%) nadal otrzymywało pierwszy zastosowany inhibitor TNF. 3-miesięczny spadek stężenia CTX (HR 0,394, 95% CI 0,263 – 0,591), skala aktywności choroby ASDAS (HR 0,488, 95% CI 0,317 – 0,752) oraz ocena ogólna aktywności choroby przez lekarza (HR 0,739, 95% CI 0,6 – 0,909) były niezależnymi odwrotnie proporcjonalnymi do czasu czynnikami zakończenia leczenia z powodu nieskuteczności lub działań niepożądanych. Wczesny spadek stężenia CTX korelował istotnie statystycznie z długoterminową odpowiedzią. W tej grupie chorych wszystkie wskaźniki aktywności choroby, funkcjonalności, ruchomości kręgosłupa i jakości życia poprawiły się po 3 miesiącach leczenia. Po 3 miesiącach zaobserwowano też znaczący wzrost markerów kościotworzenia i spadek markerów kościoresorpcji, a po roku poprawiła się gęstość kości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa i szyjce kości udowej, a poprawa utrzymywała się do końca badania.

3-letnia terapia inhibitorami TNF wiązała się z poprawą gospodarki kostnej, szczególnie mineralizacji, a wczesna zmiana w stężeniu CTX może stanowić obiektywny miernik skuteczności terapii inhibitorami TNF.