W trosce o zdrowie
intymne Polek

Zaufaj opinii ekspertów

Kobieta

Probiotyki a profilaktyka zakażeń układu moczowo - płciowego



Infekcje dróg moczowo-płciowych są jednym z najczęstszych stanów chorobowych spotykanych w praktyce lekarskiej. Zakażenia układu moczowego (ZUM) występują częściej u kobiet niż u mężczyzn1 – 20% kobiet w dowolnym momencie cierpi na bezobjawową bakteriurię, a u około 40% z nich podczas życia wystąpiło co najmniej jedno ZUM2. Zakażenia układu moczowego stanowią ok. 10 – 20% wszystkich zakażeń pozaszpitalnych oraz 40 – 50% zakażeń szpitalnych3. Każdego roku ZUM występują u około 150 mln ludzi na całym świecie4. Stany zapalne pochwy i sromu są najczęstszym powodem zgłoszenia się kobiety do gabinetu ginekologicznego. Szacuje się, że każda kobieta w swoim życiu przynajmniej raz będzie cierpiała na zapalenie pochwy. Drożdżakowe zapalenie pochwy i sromu (vulvovaginal candidiasis – VVC) jest po waginozie bakteryjnej (bacterial vaginosis – BV) drugą co do częstości występowania nieprawidłowością związaną z biocenozą pochwy5. Główną przyczyną BV są zaburzenia biocenozy pochwy, m.in. brak pochwowych pałeczek kwasu mlekowego, przez co może dojść do namnażania patogennych bakterii beztlenowych, takich jak Gardnerella vaginalis, Prevotella spp. czy Mycoplasma hominis. Współczynnik chorobowości BV w USA wynosi aż 30% kobiet w przedziale wiekowym 14–49 lat6. Grzybicze zapalenia pochwy i sromu są wywoływane głównie przez gatunki z rodzaju Candida, należące do saprofitycznej flory bytującej na ludzkiej skórze i błonach śluzowych.

Zazwyczaj dochodzi do autozakażenia w wyniku zaburzenia prawidłowej flory bakteryjnej lub obniżonej odporności organizmu. Szacuje się, że u 75% kobiet w ciągu życia wystąpi co najmniej jeden epizod VVC, a około 40 – 45% będzie leczone z tego powodu przynajmniej dwa razy7. U 5 – 10% pacjentek rozwinie się nawrotowa postać grzybicy. Bezobjawowa kolonizacja dotyczy 10 – 15% kobiet. Grzybica pochwy i sromu nie podlega obowiązkowemu zgłoszeniu, dlatego częstość jej występowania jest szacowana na podstawie badań epidemiologicznych. Badania te są często utrudnione ze względu na nieścisłości rozpoznania lub wykorzystanie niereprezentatywnych populacji8, podobnie jak w przypadku pozostałych stanów zapalnych pochwy.



Laboratorium

Najczęstszymi objawami zapalenia układu moczowo - płciowego są częste oddawanie moczu w małych ilościach, ból podbrzusza. Natomiast upławy, których kolor oraz konsystencja różnią się w zależności od etiologii i którym towarzyszy świąd są najczęstszym objawem zapalenia pochwy. Często pacjentki nie zgłaszają żadnych objawów.

Do czynników ryzyka zakażeń układu moczowo-płciowego należą stany obniżonej odporności organizmu: leczenie immunosupresyjne, kortykosteroidoterapia lub niedobory odpornościowe (najczęściej AIDS). Również antybiotykoterapia – zaburzając ekosystem pochwy – wpływa na wzrost częstości zakażeń. Istotnym czynnikiem sprzyjającym infekcjom są zmiany hormonalne – estrogeny powodują wzrost adherencji patogenów do błon śluzowych (antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza), natomiast progesteron obniża odporność komórkową, a zatem sprzyja zakażeniom w drugiej fazie cyklu menstruacyjnego i w trzecim trymestrze ciąży. Istotnym czynnikiem predysponującym do zakażenia są błędy dietetyczne (spożywanie nadmiernej ilości węglowodanów) i cukrzyca, ponieważ hiperglikemia zwiększa zdolności adherencyjne grzybów do komórek nabłonka. Do pozostałych czynników sprzyjających infekcjom należą urazy błon śluzowych, otyłość, cewnikowanie, niedobory żelaza i witamin z grupy B, zabiegi chirurgiczne w obrębie narządu rodnego, aktywność seksualna, czynniki genetyczne, nieprawidłowe nawyki higieniczne (w tym przesadna dbałość o higienę sromu, irygacje pochwy oraz nieodpowiednia bielizna), atopia oraz alergie9,10.

Profilaktyka zakażeń grzybiczych pochwy i sromu a także infekcji dróg moczowych polega na wyeliminowaniu czynników ryzyka. Pacjentki powinny zachować odpowiednią higienę okolicy krocza. Ważne jest również stosowanie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety. W przypadku współwystępowania cukrzycy należy kontrolować glikemię i utrzymywać ją na prawidłowym poziomie. U kobiet, u których potwierdzono wcześniej związek wystąpienia grzybic pochwy z antybiotykoterapią, należy rozważyć rozpoczęcie leczenia przeciwgrzybiczego. Profilaktyka zakażeń pochwy obejmuje również stosowanie probiotyków, szczególnie szczepów Lactobacillus.

Probiotyki to z definicji, przedstawionej w 2002 roku przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO), żywe organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystne działanie zdrowotne. Zalicza się do nich bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Do probiotyków należą także drożdżaki Saccharomyces boulardii. Źródłem probiotyków są preparaty farmaceutyczne, suplementy diety oraz mleczne napoje fermentowane, takie jak kefir, kwaśne mleko czy maślanka, a także produkty kiszone – kapusta i ogórki11. Pałeczki kwasu mlekowego jako mikroflorę prawidłowej wydzieliny z pochwy po raz pierwszy opisał Albert Döderlein już w 1892 roku. Lactobacilli spp. stanowią 96% prawidłowej mikroflory pochwy. Wśród rodzaju Lactobacilli wyróżnia się ponad 50 gatunków, z których szczepami najczęściej stwierdzanymi w pochwie są L. crispatus, L. janseni, L. acidophilus, L. fermentum, L. plantarum, L. brevis, L. casei, L. gasseri, L. rhamnosus, L. salivarius i L. Delbrueckii12.

Pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus sp. pełnią funkcję ochronną poprzez wiązanie się z receptorami komórek nabłonka pochwy i blokowaniem przylegania innych patogenów. Bakterie z rodzaju Lactobacilli wytwarzają kwas mlekowy, który powoduje kwaśność wydzieliny pochwowej (pH: 3,6–4,5), co ogranicza nadmierny wzrost bakterii. Bakterie te produkują także inne substancje warunkujące utrzymanie prawidłowego ekosystemu pochwy, tj. inhibitory proteaz, bakteriocyny (leukocydynę, acidolinę, laktobinę), nadtlenek wodoru (H202), oraz współzawodniczą o składniki dopełniacza i działają immunomodulująco12,13. Dodatkowo niektóre gatunki pałeczek kwasu mlekowego, np. Latobacillus janseni tworzą biofilm, czyli warstwę złożoną z wielu komórek bakterii, na powierzchni nabłonka14. Biofilm umożliwia utrzymanie flory ochronnej w stabilnym stanie, dlatego jest wysoce pożądany. Pałeczki kwasu mlekowego wykazują działanie antagonistyczne wobec patogenów również poprzez konkurowanie o składniki odżywcze.

Według opinii Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników probiotyki odgrywają istotną rolę w zapobieganiu infekcjom układu moczowo-płciowego15. Z badań klinicznych wynika, że stosowanie probiotyków jest skuteczne we wspomaganiu leczenia zarówno asymptomatycznej, jak i objawowej BV oraz zmniejszają ryzyko nawracających zakażeń grzybiczych16.

Zastosowanie preparatu dopochwowego zawierającego żywe bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus fermenturm 57 A, Lactobacillus plantarum 57 B, Lactodacillus gasseri 57 C skutkuje kolonizacją pochwy przez co najmniej jeden z tych szczepów, czemu towarzyszyło znamienne obniżenie pH pochwy i spadek wartości skali Nugenta. Ponadto Heczko i wsp. wykazali, że leczenie wspomagające BV i tlenowcowego zapalenia pochwy (aerobic vaginitis – AV) polegające na doustnym podaniu wyżej wymienionych szczepów pałeczek kwasu mlekowego wydłuża czas do nawrotu choroby o 51% w przypadku BV i aż 76% w przypadku AV16. Skuteczna jest terapia zarówno doustna, jak i dopochwowa15,17. Zaletą probiotyku podanego dopochwowo jest szybkie miejscowe działanie. Na niewielką powierzchnię nabłonka pochwy jednorazowo podawana jest duża liczba silnie adherujących bakterii probiotycznych. Probiotyk podany doustnie kolonizuje natomiast nie tylko nabłonek pochwy, ale również układ pokarmowy. Dzięki temu blokuje migrację patogenów z odbytnicy do pochwy i zapobiega nawrotom infekcji.

Przy wyborze probiotyku ginekologicznego najlepiej kierować się następującymi kryteriami:

  • udowodniona kolonizacja pochwy i układu pokarmowego (dotyczy probiotyku doustnych),

  • efekty potwierdzone badaniami obejmującymi istotne klinicznie punkty końcowe,

  • działanie antagonistyczne wobec bakterii patogennych,

  • silna adherencja do nabłonka pochwy,

  • potwierdzona redukcja adhezji patogenów do nabłonka pochwy i jelit (dotyczy probiotyków doustnych),

  • dokładna identyfikacja szczepów,

  • oporność na antybiotyki swoistą dla danego gatunku,

  • oporność na działanie soku żołądkowego i soli żółci (dotyczy probiotyków doustnych),

  • zastosowanie w preparacie co najmniej 2 szczepów stwierdzanych w fizjologicznym ekosystemie pochwy w populacji, w której ma być zastosowany15.

Othman i wsp. wskazują, że włączenie do diety probiotyku o 81% zmniejsza ryzyko infekcji genitalnych u ciężarnych18, a tym samym – porodu przedwczesnego. Stosowanie probiotyków u ciężarnych jest bezpieczne i może pełnić istotną rolę ochronną m. in. w stanie przedrzucawkowym i cukrzycy ciążowej, zapobiegać przyrostom masy ciała zarówno matki, jak i płodu oraz zmniejszać ryzyko przyszłych chorób u dziecka19.

Zarówno doustne, jak i dopochwowe stosowanie probiotyków wpływa również na zmniejszenie częstości zakażeń układu moczowego. W randomizowanym badaniu klinicznym z podwójnie ślepą próbą stwierdzono, że podanie raz w tygodniu dopochwowo Lactobacillus rhamnosus GR-1 i Lactobacillus fermentum B-54 zmniejsza częstość infekcji dróg moczowych z 6 epizodów do 1,6 epizodu w ciągu roku20. Reid i wsp. wykazali dodatkowo, że doustne podawanie Lactobacillus rhamnosus GR-1 i Lactobacillus fermentum RC-14 jest skuteczną metodą obniżania ryzyka infekcji układu moczowego21.

Przy wyborze probiotyku ginekologicznego należy wziąć pod uwagę fakt, że skład mikroflory fizjologicznej pochwy różni się w zależności od rejonu geograficznego. Wybierając probiotyk PTG zaleca aby wybrany preparat zawierał przynajmniej dwa szczepy występujące w fizjologicznym ekosystemie pochwy Polek15. Liczne badania potwierdzają skuteczność oraz bezpieczeństwo preparatów zawierających w swoim składzie następujące szczepy pałeczek kwasu mlekowego: Lactobacillus fermenturm 57 A, Lactobacillus plantarum 57 B, Lactodacillus gasseri 57 C. Szczepy te zostały wyizolowane z pochwy zdrowej Polki, dlatego szybko i trwale kolonizują nabłonek pochwy oraz są bezpieczne w stosowaniu16,22-24. W innym polskim badaniu oceniającym zastosowanie udowodniono, że dopochwowe stosowanie probiotyku zzawierającego Lactobacillus fermenturm 57 A, Lactobacillus plantarum 57 B, Lactodacillus gasseri 57 C przywraca prawidłową biocenoz pochwy oraz obniża jej pH a także poprawia nawilżenie. Dodatkowo u kobiet ciężarnych zaobserwowano zmniejszenie zaparć25.

W świetle najnowszych badań probiotyki są bardzo ważnym uzupełnieniem standardowych farmakoterapii stosowanych w profilaktyce i leczeniu zakażeń układu moczowo-płciowego. W krajach Unii Europejskiej probiotyki uzyskały status „uznanego domniemania bezpieczeństwa” (Qualified Presumption of Safety – QPS), co dowodzi bezpieczeństwa ich stosowania.

Powrót do strony startowej »
Biomed logo

PIŚMIENNICTWO:



  1. Salvatore S., Cattoni E., Siesto G., Serati M., Sorice P., Torella M.: Urinary tract infections in women. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 2011; 156(2): 131–6.
  2. Micali S., Isgro G., Bianchi G., Miceli N., Calapai G., Navarra M.: Cranberry and recurrent cystitis: more than marketing? Crit Rev Food Sci Nutr, 2014; 54: 1063–1075.
  3. Bermingham S., Ashe J.: Systematic review of the impact of urinary tract infections on health-related quality of life. BJUI 2012; 110: 830–836.
  4. Harding G.K.M., Ronald A.R.: The management of urinary infections: what have we learned in the past decade. Int J Antimicrob Agents, 1994; 4: 83–8.
  5. Anderson M.R. (2004). Evaluation of vaginal complaints. JAMA, 291: 1368–79.
  6. Kaumans E., Sternberg M., Bruce C., McQuillan G., Kendrick J. i wsp. The prevalence of bacterial vaginosis in the United States, 2001- 2004; associations with symptoms, sexual behaviors, and reproductive health. Sex Transm Dis, 2007 Nov; 34(11): 864–9.
  7. Sexually Transmitted Diseases Treatment Guidelines 2006. Recommendations and Report.MMWR.2006,55,1-100, http://www.cdc.gov/std/treatment/2006/rr5511.pdf
  8. Sobel J.D. (2007). Vulvovaginal candidosis. Lancet, 369: 1961–71.
  9. Say P., Jacyntho C. Difficult-to-manage vaginitis. Clin Obstet Gynecol, 2005, 48, 753–768.
  10. Sobel J., Faro S., Force R. i wsp. Vulvovaginal candidiasis: epidemiologic, diagnostics, and therapeutic considerations. Am J Obstet Gynecol, 1998, 178, 203–211.
  11. Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med Prakt, 2017; 7–8: 19–37
  12. Peterek J. Ekosystem pochwy. Med Wieku Rozwojowego, 2002 VI, 3 Supp.1.
  13. Griffin C. Probiotics in obsterics and gynaecology. Review article. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology, 2015; 55: 201–209
  14. Ventolini G. Vaginal Latobacillus: biofilm formation in vivo – clinical implications. Int J Womens Health, 2015 ;7 :243–247.
  15. Opinia Zespołu Ekspertow Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotycząca stosowania preparatów inVag®, prOVag® i prOVag żel® w ginekologii i położnictwie Ginekol Pol, 2012, 83, 233–236.
  16. Heczko P.B., Tomusiak A., Adamski P., Jakimiuk A.J., Stefański G. I wsp. Supplementation of standard antibiotic therapy with oral probiotics for bacterial vaginosis and aerobic vaginitis: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial, BMC Womens Health, 2015; 15; 115
  17. Reid G., Bocking A. The potential for probiotics to prevent bacterial vaginosis and preterm labor. Am J Obstet Gynecol, 2003; 189; 1202–1208.
  18. Othman M., Al revic Z., Neilson J.P. Probiotics for preventing preterm labour (Review) Cochrane Database of Systematic Reviews, 2007, Issue 1. Art. No.: CD005941.
  19. Gomez Arango L.F, Barrett H.L., Callaway L.K., Nitert M.D. Probiotics and pregnancy. Curr Diabet Rep, 2015; 15: 567.
  20. Reid G., Bruce A.W., Fraser N., Heinemann C., Owen J.,Henning B. Oral probiotics can resolve urogenital infections. FEMS Immunol Med Microbiol, 2001; 30:49–52.
  21. Reid G., Bruce A.W. Selection of Lactobacillus strains for urogenital probiotic applications. J Infect Dis, 2001; 183: 77–80.
  22. Strus M., Brzychyczy-Włoch M., Kucharska A., wsp. Działanie in vitro bakterii z rodzaju Lactobacillus izolowanych z pochwy na grzyby wywołujące kandydozę sromu i pochwy. Med. Dośw Mikrobiol 2005; 55: 7-17
  23. Strus M., Kochan P., Chełmicki Z. I wsp. Wpływ doustnego podawania trzech probiotycznych szczepów Lactobacillus na poprawę odczynu i składu mikroflory pochwy u kobiet w wieku reprodukcyjnym. Gin Dypl 2008; 2:53-59.
  24. Strus M., Chmielarczyk A., Kochan P. et al. Studies on the effects of probiotic Lactobacillus mixture given oraily on vaginal and rectal colonization and on parameters of vaginal health in women with intermediate vaginal flora. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2012; 163: 210-215.
  25. Olszanecka-Glinianowicz M., Chudek J., Skrzypulec-Plinta V. Wskazania do zastosowania prepratu prOVag w populacji polskich pacjentek zgłaszających się do poradni ginekologicznych. Forum Położnictwa i Ginekologii 2015; 24:32-6.