Epidemiologia
Badania wskazują, że spośród wszystkich pacjentów, którzy zgłaszają się do lekarza z różnych przyczyn, 10% cierpi z powodu zaburzeń nastroju, w obrazie których dominują objawy somatyczne. Pojedyncze objawy somatyczne są główną przyczyną ponad 50% wizyt ambulatoryjnych. W około 20% - 25% przypadków objawy somatyczne są nawracające lub przewlekłe, zaś te, które pozostają niewyjaśnione po dokładnej ocenie medycznej, wiążą się z wysokim ryzykiem zaburzeń psychicznych, niezależnie od ich rodzaju. U blisko 2/3 z tych pacjentów rozwijają się zaburzenia depresyjne, a 40% do 50% spełnia kryteria zaburzeń lękowych.

Sugeruje się, że jeśli wszyscy pacjenci z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi byliby systematycznie oceniani pod kątem objawów depresji, około 60% wszystkich stanów depresyjnych można byłoby wykryć w podstawowej opiece zdrowotnej. Dla lekarza poz ważne jest, aby wiedzieć, że co najmniej 20% do 30% pacjentów z przewlekłymi schorzeniami medycznymi cierpi na współistniejącą depresję. Należy założyć, że nawet u tych pacjentów, u których po raz pierwszy rozpoznano ostrą chorobę somatyczną, depresja współistnieje w znacznym odsetku.

Objawy
Objawy związane z depresją obejmują dolegliwości bólowe, zwłaszcza ból stawów, kończyn, pleców; problemy żołądkowo-jelitowe, zmęczenie, bezsenność, zmiany aktywności psychomotorycznej i zmiany apetytu. Badanie Światowej Organizacji Zdrowia na grupie pacjentów, którzy spełniali kryteria depresji, wykazało, że 69% pacjentów jako przyczynę swojej wizyty podawało jedynie objawy somatyczne. Niestety, depresja u tych pacjentów może być często nierozpoznana, ponieważ fizyczne objawy depresji mogą być interpretowane jako objawy choroby somatycznej. Pacjenci z dużą liczbą objawów fizycznych częściej mają zaburzenia nastroju niż pacjenci, u których występują pojedyncze objawy.

Wykazano, że spośród pacjentów, którzy zgłaszali 0 lub 1 objaw fizyczny, zaburzenia nastroju występowały jedynie w 2%, ale wśród pacjentów, którzy zgłosili 9 lub więcej objawów fizycznych, zaburzenia nastroju miało aż 60%. Ogólnie rzecz biorąc, obecność jakiegokolwiek objawu somatycznego podwajała prawdopodobieństwo, że pacjent cierpi na zaburzenie nastroju, a im objawy bólowe były bardziej nasilone, tym depresja była cięższa.

Wyższą częstość występowania depresji maskowanej objawami somatycznymi stwierdza się u kobiet i jest ona silnie związana z obecnością zaburzeń lękowych. Ten rodzaj depresji ma początek we wczesnych latach młodzieńczych, manifestując się głównie rozmaitymi dolegliwościami bólowymi czy zmianą apetytu. Kobiety zgłaszają objawy somatyczne co najmniej 50% częściej niż mężczyźni.

Strategia terapeutyczna
Stahl zaznacza, że niedobory aktywności specyficznych szlaków serotoniny i norepinefryny mogą wyjaśniać zróżnicowaną fenomenologię kliniczną depresji. Wydaje się to być prawdą zarówno dla typowych objawów psychicznych, jak i somatycznych.

Ponieważ depresja i ból dzielą wspólną ścieżkę neurochemiczną, aby osiągnąć remisję choroby, muszą być leczone wspólnie. Redukcja objawów fizycznych jest skorelowana z ustępowaniem innych objawów depresji, co sugeruje, że zdolność pacjenta do uzyskania remisji depresji może być bezpośrednio związana z redukcją dolegliwości bólowych. Schemat leczenia, który nie dotyczy objawów fizycznych i skupia się tylko na podstawowych objawach emocjonalnych, może spowodować niepełną remisję i złe rokowanie. Konieczne jest wybranie skutecznych środków terapeutycznych, które sprzyjają eliminacji zarówno podstawowych objawów, jak i związanych z nimi dolegliwości somatycznych.

W przeciwieństwie do selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), leki przeciwdepresyjne o podwójnym działaniu - wenlafaksyna i duloksetyna, hamują wychwyt zwrotny zarówno serotoniny, jak i norepinefryny (SNRI). To podwójne działanie zapewnia im skuteczność w zwalczaniu depresji i zapobieganiu utrzymywania się negatywnych objawów, co zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania remisji. Wyniki wielu badań klinicznych wskazują, że stosowanie leków działających na kilka neuroprzekaźników, skutkuje wyższym odsetkiem remisji choroby. Ponieważ większość pacjentów z depresją szuka początkowo leczenia objawów somatycznych tej choroby, lekarze poz mogą rozważyć zastosowanie leków przeciwdepresyjnych o podwójnym działaniu (jako leczenia pierwszego rzutu u pacjentów z somatycznymi objawami depresji).

Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI) w porównaniu do selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI )wykazują wyższą skuteczność w łagodzeniu objawów somatycznych i osiągnięciu pełnej remisji depresji. Może to być również obiecujące wskazanie także w leczeniu przewlekłych dolegliwości bólowych, np. fibromialgii bez dominujących objawów depresji. Dla złagodzenia objawów zmęczenia korzystne może być zastosowanie środków psychostymulujących - modafinilu, bupropionu lub selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny, takich jak reboksetyna lub atomoksetyna.

Aby osiągnąć pożądany cel terapeutyczny w leczeniu depresji właściwe wydaje się podanie klasycznych leków przeciwdepresyjnych lub ich augmentacja (w niektórych przypadkach konieczne może być zwiększenie dawki leku). Na koniec należy podkreślić, że rozsądne połączenie leczenia farmakologicznego i działań psychoterapeutycznych może znacznie poprawić wyniki terapii u wielu pacjentów z depresją.